Helmut Boeijen discriminatie, geschiedenis, minderheden, misdaad

Descendant

Netflix

Er mag niet over worden gepraat. En toch moet het verhaal levend worden gehouden. Ruim 150 jaar leidt het tragische verhaal van de Clotilda vooral een fluisterend bestaan. Het slavenschip is in april 1860 vanuit Dahomey, het huidige Benin, vertrokken naar Plateau in de zuidelijke Amerikaanse staat Alabama. Aan boord verblijven 110 ‘geïmporteerde Afrikanen’ die zijn besteld door de lokale zakenman Timothy Meaher. Hij vraagt kapitein William Foster om het schip na de aflevering te verbranden en te dumpen in de lokale Mobile River, zodat ze later kunnen doen alsof de Clotilda, het allerlaatste slavenschip dat ooit in de Verenigde Staten is aangemeerd, nooit heeft bestaan.

Dat is echter buiten Kamau Sadiki van het Slave Wrecks Project gerekend. Met een multidisciplinair team wil hij het wrak in 2018 gaan opsporen en zo tastbaar bewijs vinden voor het beladen verleden van de zwarte gemeenschap van Plateau, alias Africatown, dat inmiddels volledig van karakter is veranderd. De familie Meaher woont er echter nog altijd. Met hun onderneming Chippewa Lakes verhuren de erfgenamen van Timothy bovendien grond aan allerlei ernstig vervuilende bedrijven die kanker en andere ziektes zouden hebben veroorzaakt. In het bijzonder bij – om de cirkel rond te maken – de afstammelingen van de Clotilda.

Daarmee lijken alle pionnen op het bord te staan voor een verhitte strijd in Descendant (110 min.). Regisseur Margaret Brown wil echter niet zomaar ‘the blame game’ spelen. De vondst van het schip brengt vooral lastige, maar noodzakelijke gesprekken op gang, die genuanceerd worden afgewikkeld. Mag er van de Clotilda bijvoorbeeld een toeristische attractie worden gemaakt? En zo ja, voor wie zijn dan de revenuen? Hebben de nazaten van het slavenschip recht op herstelbetalingen? Leidt dat automatisch, ruim anderhalve eeuw na dato, tot zoiets als gerechtigheid? En moeten Timothy Meahers erven daar dan een rol in spelen? Hun huidige welstand stoelt immers voor een belangrijk deel op wat hun voorvader ooit verdiende aan de geïmporteerde Afrikanen.

Deze delicate documentaire is doorsneden met voorgelezen fragmenten uit het boek Barracoon waarin de zwarte schrijfster Zora Neale Hurston in 1931 het leven optekende van Cudjo Lewis, de laatste overlevende van de Clotilda. Het heeft maar liefst tot 2017 geduurd voordat Barracoon daadwerkelijk is gepubliceerd. Het boek en schip brengen in Descendant nu een conversatie op gang over het gezamenlijke verleden en de rol die Afro-Amerikanen hebben gespeeld en krijgen toebedeeld in de Amerikaanse historie. En dat geeft weer een basis voor het samen verder leven, met oog voor ieders rol en positie. Want helen en verzoenen kan niet zonder kennen en erkennen.

Helmut Boeijen discriminatie, oorlog, politiek

Lincoln’s Dilemma

Apple TV+

Deze documentaireserie over de zestiende president van de Verenigde Staten begint niet voor niets bij de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Nu is het land bijna net zo verdeeld als in 1861 toen Abraham Lincoln president werd en de Amerikaanse burgeroorlog slechts een kwestie van tijd was. En daar, in de strijd tussen zuidelijke en noordelijke staten, tussen conservatieve en progressieve krachten, tussen ‘segregationists’ en ‘abolitionists’, tussen slavenhouders en tegenstanders van slavernij, is wellicht ook de huidige tweestelling in de VS geworteld.

Getuige Lincoln’s Dilemma (226 min.), een productie van Jacqueline Olive en Barak Goodman, probeert de toenmalige Amerikaanse president, die tegenwoordig te boek staat als ‘The Great Emancipator’, vooral al die verschillende staten bij elkaar te houden. De eenheid van het land is voor hem belangrijker dan het lot van de slaven en de afschaffing van de slavernij, waarvan hij natuurlijk wel degelijk een verklaard tegenstander is. Lincoln opereert dus eerder als pragmaticus en diplomaat – kortweg als politicus – dan als een gestaalde idealist.

Met een waaier aan vooraanstaande Amerikaanse historici schetsen Olive en Goodman een genuanceerd portret van de gevierde leider, die in oorlogstijd onmogelijke keuzes moet maken. Acteur Jeffrey Wright fungeert als verteller bij de met zwart-wit foto’s, fraaie animaties en een weelderig sounddesign aangeklede vertelling, terwijl collega’s als Bill Camp (‘Honest Abe’ Lincoln) en Leslie Odom, Jr. (de zwarte opinieleider Frederick Douglass, met wie Lincoln na een moeizame start een bijzondere verstandhouding zou opbouwen) de bijbehorende stemmen verzorgen.

Deze historische docuserie slaagt er zo in om zowel de hel van de slavenplantages als de tragiek van het slagveld, waar zwarte soldaten een essentiële rol zouden spelen, op te roepen. Na afloop overheerst het gevoel dat alleen een meestertacticus zoals Abraham Lincoln, die de hoogste prijs zou moeten betalen voor zijn rol in de oorlog, de boel bij elkaar heeft kunnen houden. Zo’n verbindende figuur kan het hedendaagse Amerika ook wel gebruiken. Anders lijkt het opnieuw een kwestie van tijd voordat de strijd rond Het Capitool overslaat naar de verschillende uithoeken van de Unie.

Lincoln’s Dilemma eindigt dus ook weer in 2021, bij de inauguratie van Joe Biden tot president. ‘Een weinig moed kan volstaan’, declameert Amanda Gorman, de 22-jarige zwarte nationale jeugddichter van de VS, bij die gelegenheid. ‘Want veel meer dan erfelijke trots kent de Amerikaan: hij zet stappen in het verleden om de geschiedenis daarna te helen.’

Helmut Boeijen oorlog, syrië, terrorisme, vluchtelingen

Simple As Water

vanaf 8-3 op HBO Max

Ze wonen al twee maanden in een benauwd koepeltentje op een soort parkeerterrein nabij de haven van Athene. Yasmin al Kadad en haar vier kinderen van negen, zeven, zes en vijf maken er het beste van. Echtgenoot Safwan verblijft al tien maanden in Duitsland. Hopelijk komen ze in aanmerking voor familiehereniging. Hij wordt alleen nog altijd niet officieel erkend als vluchteling. ‘Ik krijg hier hoofdpijn van’, zegt Yasmin moedeloos. ‘Uiteindelijk ga ik wel weer terug naar Syrië.’

De documentaire Simple As Water (99 min.) is een logisch vervolg op heftige films vanuit het hart van de Syrische burgeroorlog, zoals The Cave, For Sama en Last Men In Aleppo. Een portret van een ontheemd volk, dat door die oorlog is uitgestrooid over de wereld. Doodgewone mensen zijn noodgedwongen ‘vreemdelingen’ geworden. Regisseur Megan Mylan (Lost Boys Of Sudan) observeert hoe zij in den vreemde hun verminkte levens opnieuw vorm proberen te geven.

In het Turkse Reyhanli stuit ze bijvoorbeeld op Samra Abo Ghanooj. Haar echtgenoot werd enige tijd geleden gearresteerd. Sindsdien heeft deze moeder van vijf kinderen niets meer van hem vernomen. Zij moet intussen op het land werken om haar kroost te onderhouden en overweegt nu om die onder te brengen in een weeshuis. Oudste zoon Fayez, nog maar twaalf jaar oud, heeft tot dusver als een surrogaat-vader gefungeerd voor haar andere kinderen en ziet helemaal niets in dat plan.

Omar Sabha is in Pennsylvania beland en heeft daar de zorg voor zijn zestienjarige broer Abudi, die gewond is geraakt tijdens de oorlog, op zich genomen. Abudi moet bovendien de opleiding krijgen die hij zelf nooit heeft genoten. En misschien kan de jongen dan ook een verblijfsvergunning voor de Verenigde Staten bemachtigen. Want die lijkt voor Omar zelf, als voormalig lid van de Free Syrian Army, niet te zijn weggelegd. Hij staat officieel te boek als terrorist.

In het thuisland hopen Diaa en haar echtgenoot Hosain ondertussen tegen beter weten in nog altijd op de terugkeer van hun zoon Mohammed. Die werd in Raqqa gevangen genomen door ISIS. Terwijl ze zorgt voor Yazzan, een andere zoon met een verstandelijke beperking, probeert de Syrische vrouw de moed (der wanhoop) erin te houden. In een asielzoekerscentrum te Duitsland wacht Safwan tenslotte ongeduldig af of het Yasmin en hun kinderen lukt om zich bij hen te voegen.

Deze zorgvuldig gecaste hoofdpersonen representeren samen de verschillende aspecten van de oorlog, die zoveel Syriërs van huis en haard heeft verdreven (of, in het geval van Diaa, hun thuis heeft ontmanteld). Mylan komt in het groot opgezette en toch heel intieme Simple As Water héél dicht bij haar protagonisten, zonder dat ze zelf ook een rol voor zichzelf claimt, en schetst via hen overtuigend de ervaring van het volledig ontheemd zijn, achtervolgd door een oorlog waaraan eigenlijk niet valt te ontsnappen.

Helmut Boeijen functiebeperking, lichamelijke beperking

Akrams Bruiloft

Human

In het ziekenhuis vertelden ze hem dat hij zes maanden in coma had gelegen. Akram herinnerde zich alleen dat hij in 2007 naar Saoedi-Arabië was getrokken om daar werk te vinden. Bij het repareren van het dak van een schuur voelde hij zich vervolgens licht in het hoofd. En toen ging hij onderuit. Ze praatten hem bij: hij was gevallen, op elektriciteitsdraden. Het was een wonder dat Akram het ongeval had overleefd. ‘Helaas ben je de helft van je lichaam kwijt.’

Zonder benen moet Akram voortaan door het bestaan. Als analfabeet bovendien. In Jemen, een land waar al jaren een burgeroorlog woedt. Hij wast auto’s in de hoofdstad Sana’a, beweegt zicht voort op een skateboard dat hij zelf heeft gerepareerd en is op hoog niveau gaan sporten. Zo heeft hij zijn eigen onafhankelijkheid hervonden. Vandaag beleeft de 31-jarige doorzetter niets minder dan het hoogtepunt van zijn leven: Akrams Bruiloft (11 min.). 

In deze videobrief toont Saleh Maglam parallel het dagelijks leven van haar protagonist en de traditionele bruiloft waar hij met een kamerbrede glimlach het stralende middelpunt van alle festiviteiten is. Hij treedt in het huwelijk met een volledig gesluierde vrouw, die in hem ‘een man zonder litteken’ ziet omdat hij zich nooit heeft overgegeven aan wanhoop. In een land waar gevaar en verdriet letterlijk op elke straathoek liggen te wachten is dat niets minder dan een zegen.

Helmut Boeijen oorlog, sport, voetbal

Het Laatste Joegoslavische Elftal

O, Chetniks
O, Chetniks
Maak een salade klaar
Want er komt vlees
We zullen de Kroaten afslachten!

Op 18 augustus 1999 nemen supporters van Klein-Joegoslavië in Belgrado alvast een voorschot op een klinkende overwinning op de grote concurrent voor deelname aan het Europees Kampioenschap voetbal van 2000 in Nederland en België. Dit wordt echter niet zomaar een spannende interland. Bij deze wedstrijd – en de return van enkele maanden later in de Kroatische hoofdstad Zagreb – wordt de burgeroorlog, die begin jaren negentig woedde in de Balkan, nog eens dunnetjes overgedaan.

De belangrijkste spelers op het veld – de Kroaten Boban, Suker en Prosinecki versus de Serviërs Mijatovic, Savicevic en Mihajlovic – speelden jarenlang voor hetzelfde team, Het Laatste Joegoslavische Elftal (82 min.). In 1987 werden ze samen zelfs wereldkampioen bij de junioren. Deze ‘Gouden Generatie’ zou echter nooit tot volledige bloei komen. Slechts drie jaar later werden ze tijdens een oefenwedstrijd tegen het Nederlands elftal door hun eigen publiek uitgejouwd.

Op 15 mei 1991 viel in Belgrado definitief het doek voor het Joegoslavische elftal, dat zijn allerlaatste wedstrijd in de sterkste opstelling met 7-0 won van de Faeröer Eilanden. Geëmotioneerd nam de laatste bondscoach Ivica Osim vervolgens afscheid van zijn job. Niet veel later vielen de eerste bommen op ‘s mans woonplaats Sarajevo en werd ‘het voormalige Joegoslavië’ uitgesloten van deelname aan het Europees Kampioenschap in Zweden, waar vervanger Denemarken de titel greep.

‘Je succes is weggevaagd, je plannen en dromen zijn wreed verstuurd’, constateert Osim somber in deze aangrijpende documentaire van Vuk Janic uit 2000. ‘Veel mensen weten niet hoe ze daarmee om moeten gaan. Ik denk dat de mensen die gedood zijn beter af zijn. Ik weet dat het verschrikkelijk is om te zeggen omdat hun verwanten nog steeds rouwen om het verlies, maar veel mensen zijn hun ziel kwijt. Ze leven nog wel, maar zijn niet in leven.’

Janic spreekt in zijn film tevens indringend met de sterspelers Boban, Mihajlovic, Savicevic, Mijatovic en Prosinecki en hun ouders en tekent de gevolgen van de oorlog op voor hun levens, carrières en het Joegoslavië waarin zij opgroeiden. Het is het relaas van een land dat naar de kloten gaat – of moedwillig wordt geholpen. En een vertelling over hoe een gezamenlijke droom door krachten van buitenaf, die ook binnen het elftal zelf resoneren, voorgoed wordt geknakt.

De film eindigt vervolgens bijna zoals hij begon: het strijdtoneel is alleen verplaatst naar Zagreb. Kroatische supporters onthalen hun tegenstander op 9 oktober 1999 bij de returnwedstrijd, die gaat bepalen of Klein-Joegoslavië of Kroatië aan het EK van 2000 mag deelnemen, op een hartstochtelijk gezongen lied, waarin de gezamenlijke historie van de beide landen op een wrange wijze doorklinkt.

O, Kroatië, lieve moeder
We zullen de Serviërs afslachten!

Helmut Boeijen dictaturen, misdaad, politiek, religie

The Art Of Political Murder

HBO

Twee dagen nadat de Guatemalteekse bisschop Juan Gerardi een rapport over mensenrechtenschendingen had gepresenteerd, werd hij op zondag 26 april 1998 bruut vermoord. Blijkbaar zat niet iedereen te wachten op ‘s mans bevindingen over de burgeroorlog die tussen 1960 en 1996 woedde in Guatemala en zo’n 200.000 burgerslachtoffers had gemaakt. Of zat er toch een persoonlijk motief achter zijn uiterst gewelddadige dood? Kort nadat hij moest zijn gestorven, zag een dakloze man hoe een kerel met ontbloot bovenlichaam Gerardi’s woning verliet.

The Art Of Political Murder (89 min.) laat de tijd herleven dat het Midden-Amerikaanse land nog volledig werd verscheurd door de strijd tussen de militaire regering van stijfrechtse signatuur en linkse rebellen, die werden ondersteund door de oorspronkelijke Maya-bevolking van Guatemala. Deze tweespalt zou ook de loop van het politieonderzoek naar de moord op de bisschop en mensenrechtenactivist beïnvloeden. Kon het recht ooit zijn loop hebben binnen zo’n politiek geladen context? Zou er überhaupt een fatsoenlijk onderzoek naar de ware toedracht kunnen plaatsvinden?

Ruim twintig jaar na dato kijken de officier van justitie, direct betrokkenen en de dakloze ooggetuige, die nog een kaart in zijn mouw blijkt te hebben, in deze krachtige documentaire van Paul Taylor terug op Guatemala’s nationale tragedie, waarbij ook Gerardi’s eigen huisgenoot, eerwaarde Mario Orantes, nog een opmerkelijke rol zal spelen.

Helmut Boeijen natuurgeweld, oorlog, syrië, terrorisme

Once The Dust Settles

VPRO

Het slagveld of rampgebied van nu is de toeristische attractie van straks. Wat gebeurt er als het stof is neergedaald? vraagt documentairemaker John Appel zich af. (Hoe) kun je je bestaan weer oppakken nadat de storm is uitgeraasd of de laatste kogel is afgevuurd en jouw leven, blijkbaar, nog niet is beëindigd?

Appel onderzocht eerder de rol van het toeval bij calamiteiten in zijn film Wrong Time, Wrong Place uit 2012, waarvoor hij mensen portretteerde die betrokken raakten bij de massamoord van Anders Breivik op het Noorse eiland Utoya. In Once The Dust Settles (87 min.) bezoekt hij drie voormalige rampplekken en onderzoekt wat de situatie en mensen daar met elkaar gemeen hebben: Amatrice (getroffen door een verwoestende aardbeving), Tsjernobyl (van de kernreactorontploffing) en Aleppo (strijdtoneel van de Syrische burgeroorlog).

Appel presenteert zijn bevindingen als losse blokken. Het zijn eigenlijk drie films in één, met elk hun eigen hoofdpersonen. Een Italiaanse pastor die zijn thuis is kwijtgeraakt, de operator van unit 4 van de beruchte Russische kernreactor die ooit een zwijgcontract moest ondertekenen van de KGB en een Syrische hoteleigenaar en reisgids die jarenlang hun werk niet konden uitoefenen en hun stiel nu weer proberen op te pakken. Terwijl ze hun weg vinden in een nieuwe werkelijkheid, proberen ze zich tevens te verzoenen met hun ervaringen uit het verleden.

Once The Dust Settles is een verzorgde, bespiegelende en soms ook wat trage documentaire geworden over menselijke veerkracht. Vanuit de gedachte dat op de puinhopen van toen nu iets nieuws kan ontstaan. Hopelijk iets beters…

Helmut Boeijen oorlog

Dichter Bij Tanja

Leo de Boer wil Dichter Bij Tanja (90 min.) komen. Uiteindelijk komt de filmmaker echter vooral dichter bij een andere Nederlandse vrouw in Colombia, Liduine Zumpolle. Als vertegenwoordiger van de organisatie Handen Voor De Vrede probeert zij, met gevaar voor lijf en leden, guerrillero’s los te weken uit de FARC. En bij die revolutionaire beweging heeft Tanja Nijmeijer zich aangesloten, een Overijssels meisje met een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Zo is ze in het hart van de bloedige burgeroorlog beland, die al een halve eeuw woedt in het Zuid-Amerikaanse land.

‘Een zeer onzeker, emotioneel zwabberend meisje’, zegt Liduine over Tanja in deze documentaire uit 2010. ‘A rebel without a cause.’ Ze heeft in eerste instantie weinig goeds te melden over de studente die in het ‘suffe Groningen’ al bezig was met de dierenbescherming en veganistisch at en in Colombia de wapens opnam. ‘Er kwamen een paar linkse, ongetwijfeld goed salsa dansende, muziek makende en hash rokende Colombianen langs en daar is ze aan verslingerd geraakt.’ Tegelijkertijd herkent Liduine zich ook in Tanja. Zij arriveerde ooit met soortgelijke idealen in Zuid-Amerika.

De struise FARC-kenner lijkt Leo de Boers enige kans om in contact te komen met de hoofdpersoon van zijn film. De familie van Tanja wil niets van hem weten, bang om wéér gebruikt te worden door journalisten die maar geen genoeg krijgen van hun iconische dochter. De Nederlandse filmmaker moet zich dus verlaten op Liduine, die net als Tanja door roeien en ruiten gaat om haar doelen te verwezenlijken. Het publiceren van uitgelekte Nijmeijers dagboeken bijvoorbeeld. Zonder dat ze het zelf echt doorheeft, groeit zij uit tot het belangrijkste personage van De Boers documentaire.

Via Liduine brengt hij zijn zoektocht naar de mythische revolutionair Tanja Nijmeijer in beeld. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Het knettert regelmatig tussen de vrouw die Tanja wakker wil maken uit haar boze droom en de man die diezelfde droom ook wel romantisch vindt. Allebei hebben ze bovendien hun eigen motieven om ‘de Hollandse’ op te sporen. Hij een film. Zij, zo blijkt later, een boek. Intussen probeert De Boer ook de contacten met Tanjas moeder warm te houden. Als zij ervan overtuigd raakt dat zijn queeste een brug naar haar dochter kan leggen, wil ze wellicht tóch meewerken.

Stukje bij beetje komt Leo de Boer zo steeds dichter bij het subject van zijn film. Al heeft hij geen idee waar hij haar moet zoeken. Of Tanja überhaupt nog in leven is.

Helmut Boeijen genocide, oorlog

The Trial Of Ratko Mladic

De filmbeelden tonen een niet te bevatten waarheid. ‘Nermin, kom hier. Ik ben hier!’, schreeuwt Ramo Osmanovic met zijn handen rond z’n mond naar zijn zoon, die zich buiten beeld in de bossen heeft verstopt. ‘Het is hier veilig. Bij de Serviërs. Kom allemaal hierheen.’ Als ze zich overgeven, zo is Ramo verzekerd, zullen de Serviërs hen sparen. Zijn weduwe kan het afschrikwekkende tafereel bijna twintig jaar later nog altijd nauwelijks aanzien.

Saliha Osmanovic is door het Internationaal Strafhof in Den Haag opgeroepen als getuige. Ze legt een verklaring af tegen de voormalige Servische legerleider Ratko Mladic, die het Bosnische dorp Srebrenica in 1995 zou hebben laten zuiveren van moslims en duizenden moslimmannen en –jongens de dood zou hebben ingejaagd. Waaronder Saliha’s echtgenoot Ramo en hun twee zoons, die hij ongewild met zich mee heeft genomen in het (massa)graf.

In de indringende documentaire The Trial Of Ratko Mladic (113 min.) wordt het proces gevolgd tegen de man die door veel van zijn landgenoten nog steeds wordt beschouwd als een patriottische held, terwijl de rest van de wereld een oorlogsmisdadiger in hem ziet. De filmmakers Henry Singer en Rob Miller hebben vijf jaar gefilmd bij het Joegoslavië-Tribunaal en kregen daarbij toegang tot zowel de aanklagers en slachtoffers van de verdachte als zijn verdediging en familie.

Mladic zelf zwijgt in alle toonaarden, in de rechtszaal en in deze film. Zijn gedrag in archiefmateriaal van de oorlog spreekt echter boekdelen. Hoe hij zijn opponenten intimideert of als een onvervalste oorlogshitser haattaal uitslaat (‘Eindelijk is de tijd gekomen om wraak te nemen op de moslims in deze regio’). Maar ook: hoe hij de leiding neemt bij het regelen van vervoer voor een groep mensen, weg van het strijdgewoel. ‘Wees niet bang en blijf kalm. Laat de vrouwen en kinderen eerst gaan.’

Tenminste, dat laatste beeld willen zijn advocaten over het voetlicht brengen: een rechtschapen man die simpelweg voor zijn land en volk opkomt. Mladic’ belangenbehartigers ontkennen niet dat daarbij doden zijn gevallen, maar stellen dat de generaal zelf daarvoor niet verantwoordelijk was. De aanklagers zetten daar een uitputtende hoeveelheid bewijsmateriaal en schokkende persoonlijke getuigenissen van nabestaanden tegenover.

De gruwelen van de oorlog worden tastbaar in een hartverscheurende scène met een vrouw uit één van de moslimdorpen die tijdens de Joegoslavische burgeroorlog volledig zijn weggevaagd. Na ruim twintig jaar moet Elvira Karagic haar vader identificeren. Zijn lichaam is aangetroffen in een massagraf bij Tomasica, dat tijdens de rechtszaak is ontdekt. Elvira heeft in totaal 32 familieleden verloren, vertelt ze. En nu ziet ze, bij het stoffelijk overschot van haar vader, eindelijk de kogelgaten in diens kleding.

The Trial Against Ratko Mladic verbindt ontwikkelingen tijdens de rechtszaak zo op een logische manier met de onderliggende gebeurtenissen en maakt bovendien een zeer afgewogen indruk. Het is een film die de oorlog in zijn historische context plaatst, geen gemakkelijke tweedeling maakt tussen daders en slachtoffers en toch laat zien dat de waarheid, hoe betwist of ongemakkelijk ook, uiteindelijk altijd moet prevaleren.

Helmut Boeijen oorlog

Onverharde Weg Naar Vrede

EO

Als de vrede in Caldono slaagt, dan is er hoop voor geheel Colombia. Ruim een halve eeuw werd er een burgeroorlog uitgevochten in het Zuid-Amerikaanse land. Al die tijd bevond het kleine dorp zich in de frontlinie. Het leverde bovendien talloze strijders voor het rebellenleger FARC, die vervolgens op alle mogelijke manieren schade hebben toegebracht aan hun eigen geboortedorp.

Op 23 november 2016 werd er een vredesakkoord gesloten tussen het FARC en de Colombiaanse regering, zodat alle strijders nu kunnen terugkeren naar huis. Maar hoe ga je om met mensen, die volledig zijn gevormd door de oorlog? Hoe houden zij zich staande zonder ‘moeder FARC’? En, belangrijkste vraag, zijn hun slachtoffers bereid om hen vergeving te schenken en weer op te nemen? Dat is het centrale dilemma van Onverharde Weg Naar Vrede (55 min.).

Terwijl de meeste bewoners van Caldono vooral proberen te vergeten en nog lang niet bereid zijn om te vergeven, wil Farid Julicué de plaatselijke gemeenschap voorbereiden op de terugkeer van de strijders. De bedachtzame en dappere dorpeling legt zijn oor te luister bij zowel FARC-veteranen als hun slachtoffers en hoopt in deze delicate documentaire van Jaap van ‘t Kruis een dialoog tussen hen op gang te kunnen brengen.

Behalve Julicué portretteert Van ‘t Kruis, die zelf volledig op de achtergrond blijft, ook enkele voormalige FARC-strijders, die in een nabij gelegen transitiekamp verblijven en zich opmaken voor een terugkeer naar het dorp dat ze als tiener verlieten. Intussen komen via radio en televisie berichten binnen over steeds verder escalerende conflicten. Want een vredesakkoord betekent niet automatisch ook een einde aan het geweld…

Helmut Boeijen animatie, journalistiek, oorlog

Another Day Of Life

Periscoop

Dwars door oorlogsgebied, terwijl de kogels om je oren fluiten en her en der slachtoffers vallen. Op zoek naar een mythische legercommandant, aan de andere kant van het land. Het uitgangspunt voor Another Day Of Life (85 min.) doet onwillekeurig denken aan Francis Ford Coppola’s Apocalypse Now (of het boek waarop die film is gebaseerd, Heart Of Darkness), waarin ene captain Willard onderweg is naar de diabolische Colonel Kurtz.

De Willard van deze grotendeels geanimeerde film is de Poolse oorlogsverslaggever Ryszard ‘Ricardo’ Kapuscinski, die in de jaren zestig en zeventig verslag deed van de vrijheidsstrijd in Afrika en Latijns-Amerika. ‘Armoede heeft geen stem’, zou hij daarover hebben gezegd. Na zijn terugkeer uit de voormalige Portugese kolonie Mozambique, die onafhankelijk verder wilde als Angola, schreef hij het boek Another Day Of Life.

De Kurtz in dat boek luistert naar de naam Farrusco. Deze generaal leidde in 1975 het socialistische rebellenleger MPLA, dat in het zuiden van het Afrikaanse land een burgeroorlog uitvocht met westers georiënteerde milities. Angola was zo’n beetje het allerlaatste Afrikaanse land dat zich los probeerde te maken van zijn kolonisator. En Kapuscinski was erbij om de vrijheidsstrijd van binnenuit op te tekenen. Als observator – en gaandeweg ook steeds meer als een soort participant.

De filmmakers Raúl de la Fuente en Damian Nenow laten de Angolaanse vrijheidsstrijd ruim veertig jaar na dato herleven als een naargeestige koortsdroom, waarin de protagonist als journalist en mens alle zeilen bij moet zetten om zich staande te houden in de zoveelste brandhaard van de Koude Oorlog. ‘Confusão’, zoals hij dat zelf noemt. Een staat van permanente desoriëntatie, die in deze hallucinante film op een weldadige manier wordt verbeeld.

Terwijl hij richting de frontlinie trekt, wordt Kapuscinski deelgenoot van bot oorlogsgeweld en ontmoet hij revolutionairen (zoals de bevlogen strijdster met het iconische Afrokapsel, Carlota) die hij later met zijn schrijfwerk aan de vergetelheid zal ontrukken. Sommige betrokkenen die Kapuscinski destijds vergezelden of te woord stonden komen zelf aan het woord in deze animatiefilm, die werd beloond met een European Film Award.

Deze mensen van vlees en bloed, gepaard aan levendige beelden van het huidige Angola, voorzien Another Day Of Life van een documentair karakter én een fikse dosis menselijke emotie.

Helmut Boeijen oorlog, politiek, wapens

When The Guns Go Silent

VPRO

Hoe beëindig je bijna een halve eeuw oorlog? Met héél veel praten, masseren én soms ook gewoon toegeven, zo blijkt in When The Guns Go Silent (57 min.), een journalistieke documentaire van Natalia Orozco over het vredesproces dat een einde moest maken aan de gruwelijke burgeroorlog in Colombia.

Deze film zou zo uit de schoot kunnen komen van het befaamde Britse productiehuis Brook Lapping, dat er zijn handelsmerk van heeft gemaakt om moeizame (geo)politieke processen of onderhandelingen, zoals bijvoorbeeld de vredesonderhandelingen in Noord-Ierland of de oorlog in Irak, te ontleden met vertegenwoordigers van de strijdende partijen.

Dat is meteen ook het voornaamste minpunt van deze documentaire: veel, heel veel pratende hoofden. Maar wel pratende hoofden die ertoe doen: kopstukken van de regering, die er zijn eigen paramilitaire moordcommando’s op na scheen te houden, en van het FARC-guerrillaleger, dat steevast werd geassocieerd met drugshandel.

Pratende hoofden dus met vuile handen en de bereidheid om die tijdens de onderhandelingen nog vuiler te maken (of schoon te wassen, zo je wilt). In de hoop dat er een permanent staakt het vuren kan worden bewerkstelligd.