Helmut Boeijen feminisme, seksueel geweld

Rough Aunties

Journeyman Pictures

Het is een hartverscheurend tafereel: een jong Zuid-Afrikaans meisje plakt zorgvuldig een pleister op de mond van haar teddybeer. Ze heeft het knuffeldier gekregen van een medewerkster van Operation Bobbie Bear. Om er lekker bij weg te kruipen. Én om aan te geven hoe ze is misbruikt. Want kinderen van de Zoeloe-cultuur zoals zij hebben doorgaans extra veel moeite om zulke intieme zaken te benoemen.

De openingsscène zet direct de toon voor Kim Longinotto’s aangrijpende groepsportret van de Rough Aunties (104 min.) van Bobbi Bear. Deze vijf Zuid-Afrikaanse vrouwen, zowel zwart als wit, strijden vanuit Durban onversaagd tegen kindermisbruik. ‘Every little body is a somebody!’ staat er op hun T-shirts. Met daaronder: ‘who really cares about child abuse?’ Het antwoord op die vraag ligt voor de hand: ‘We do!’

Oprichter Jackie Branfield waakt bovendien als een moederkloek over ‘haar’ vrouwen. Over ervaringsdeskundige Mildred bijvoorbeeld, die zichzelf ook wel Auntie Sbo noemt. Die vangt heel liefdevol beschadigde kinderen op, maar heeft zelf ook nog wel wat thema’s. Erkenning voor het seksueel geweld waarmee ze zelf kreeg te maken en een echtgenoot die ze in bed aantrof met haar zus, om maar eens wat te noemen.

Inmiddels heeft Mildred een nieuwe vriend en overweegt ze om samen met hem een leven op te bouwen. Tegelijkertijd wil ze de onafhankelijkheid, die ze als zwarte Zuid-Afrikaanse vrouw met zoveel moeite heeft verworven, ook niet zomaar opgeven. Bedenk wel dat het een Afrikaanse man is, houdt Jackie haar voor in deze observerende film uit 2008.  ‘Die zien hun vrouwen het liefst blootvoets en zwanger, in de keuken.’

En die mannen laten zich – een enkele medewerker van de kinderpolitie uitgezonderd, waarmee Bobbi Bear intensief samenwerkt bij het opsporen van daders – in Longinotto’s documentaire van hun slechtste kant zien. Na seksueel geweld volgt meestal ‘gewoon’ geweld: lichamelijk en psychisch. Om hun slachtoffers – en de vrouwen die zich sterk maken voor hen – te ontmoedigen om werk te maken van wat ze hen hebben aangedaan.

Het vraagt dus nogal wat moed en lef van de Aunties om gevallen van seksueel geweld aan te kaarten in de gemeenschap en bij de politie. Als het noodlot dan ook nog eens toeslaat in eigen kring hebben de Bobbi Bear-zusters ‘t zwaar te halen in Rough Aunties, een film die zowel het belang van hun missie als van hun onderlinge solidariteit benadrukt.

Helmut Boeijen discriminatie, entertainment, functiebeperking, kunst & cultuur, LHBTIQ, muziek, popmuziek, psychische problematiek

Dalton’s Dream

Lorine Plagnol

Hij had de meest geliefde ster van Jamaica moeten worden. Een plattelandsjongen die thuis was mishandeld, flink werd gepest op school, psychische problemen kreeg, experimenteerde met drugs en uiteindelijk zelfs dakloos raakte, won in 2018 de Britse versie van de tv-talentenjacht The X Factor. Topverhaal! Dalton Harris had slechts één kwetsbaarheid: hij zou wel eens een ‘battie boy’ kunnen zijn.

En veel Jamaicanen moeten nog altijd helemaal niets van homo’s hebben. Sterker: seks tussen mannen is al 150 jaar illegaal op de voormalige Britse kolonie. Dalton hult zich daarom het liefst in nevelen over zijn seksualiteit. Dat weerhoudt allerlei Jamaicanen – streep door: Jamaicaanse mannen – er overigens niet van om hem, zonder enige terughoudendheid, op een vulgaire en zeer agressieve manier aan te vallen op social media. Tot concrete bedreigingen aan toe.

De filmmakers Kim Longinotto en Franky Murray Brown doorsnijden de pogingen van hun protagonist om Dalton’s Dream (90 min.) te verwezenlijken permanent met zulke expliciete haatfilmpjes. Alsof dat nog niet genoeg is, belandt Dalton Harris tevens in een publiek gevecht met zijn eigen moeder, die hij eigenlijk al jaren mijdt. ‘Ik ben geen vijand van mijn zoon’, zegt zij in een openbaar vlog, waarin ze zijn beweringen in interviews met klem tegenspreekt en olie op het vuur gooit.

Hoewel hij een deel van die stress kwijt kan in heel persoonlijke songteksten – de Nederlandse vertaling daarvan verschijnt steeds in beeld – moet de zanger alle zeilen bij zetten om zijn carrière op koers te houden. Hij kampt regelmatig met faalangst en depressies. Dat Dalton zijn heil juist heeft gezocht in de entertainmentindustrie helpt natuurlijk ook niet. Voor een beginnende artiest is die veelgeroemde X-factor nu eenmaal geen garantie voor een duurzame loopbaan.

Daar – in de opgeklopte heisa rond een nieuwe artiest, die ook zomaar weer kan worden afgedankt als het succes (te lang) uitblijft – zit echter niet de meerwaarde van deze film. Dat verhaal is al veel vaker verteld en soms ook overtuigender. De kracht van Dalton’s Dream zit in de combinatie met Dalton’s Nightmare, het persoonlijke relaas van een kwetsbare adolescent die en plein public, puur door wie hij is, een afzichtelijke stroom haat over zich krijgt uitgestort.

Ook zulke homofobie is al eerder in beeld gebracht, maar die went (gelukkig) nooit en blijft onverminderd schokkend.

Helmut Boeijen sport, worstelen

Gaea Girls

De Hulk Hogan, Ric Flair en André The Giant van Japan luisteren naar namen als Chigusa Nagayo en Meiko Satomura. Het gaat om vrouwen die van showworstelen hun bestaan hebben gemaakt. Tijdens een speciale opleiding stomen zij nu toekomstige Gaea Girls (98 min.) klaar voor het grote werk: een titanengevecht in een volgepakte arena, waarbij alles uit de kast wordt gehaald – dropkick! omhaal! vuurspuwen! – om de opponent te vloeren.

‘Alleen de uitverkorenen bereiken uiteindelijk de ring’, leest Chigusa Nagayo haar opvallend frêle pupil Saika Takeuchi, die door onachtzaamheid tijdens de training een lichte verwonding heeft opgelopen, publiekelijk de les. ‘Wil jij tot die groep behoren of niet?’ Op die vraag bestaat maar één antwoord, maar of de aspirant-vechtster dat wil en kan geven? Een echte Gaea Girl moet bikkelhard zijn. Voor de opponent én voor zichzelf, sowieso haar gevaarlijkste tegenstander.

‘Ga naar huis!’ sneren de trainsters in deze observerende documentaire van Kim Longinotto en Jano Williams uit 2000 later meermaals naar een huilende Takeuchi. ‘Nee!’ antwoordt die steeds ferm. Ze houden aan: ‘Bel papa en mama dat je naar huis komt. Hier heb je niets te zoeken. Wij gedragen ons als professionals. En jij bent waardeloos.’ Saika Takeuchi krijgt er zowaar nog enkele oorvijgen bij ook. ‘Bespaar me je klotetranen!’ briest Nagayo erbij. Op weg naar de ring is geen vernedering (blijkbaar) te groot.

Nieuwe rekruut Sato, een jeugdig ogend meisje met paardenstaartjes in, krijgt even later nochtans met een stralende glimlach te horen dat de regels bij de Gaea-school weliswaar streng zijn, maar dat iedereen in de groep gelukkig vriendelijk en vrolijk is. ‘Helemaal niks om je druk over te maken.’ Want het doel heiligt in deze kiezelharde wereld alle middelen. Longinotto en Williams staan erbij en kijken ernaar, zonder een oordeel uit te spreken.

Voor Saika Takeuchi is het intussen kiezen of delen: alle vernederingen slikken en dan maar hopen dat ze uiteindelijk boven komt drijven? Of als een pathetische verliezer, althans volgens de mores van deze totalitaire wereld, met de staart tussen de benen afdruipen?

Helmut Boeijen familie, feminisme, kinderen, recht, seksueel geweld

Sisters In Law

Als je de Sisters In Law (102 min.) Vera Ngassa en Beatrice Ntuba op strenge toon Afrikaanse mannen ziet toespreken in deze documentaire van Kim Longinotto en Florence Ayisi uit 2005, dan zou je bijna gaan denken dat ‘het zwakke geslacht’ in Kameroen ongegeneerd de lakens uitdeelt. De gevallen die ze voor hun kiezen krijgen in de rechtbank van Kumba Town, schetsen echter een totaal ander beeld: van een samenleving die nog lang niet zover is dat man en vrouw gelijkwaardig zijn. En waar geweld tegen vrouwen – en meisjes – aan de orde van de dag is.

Dit wordt wel heel tastbaar als de tienjarige Sonita Muandre in de rechtbank tot in detail getuigt over hoe een buurman haar heeft verkracht. Intussen zit de vermeende dader enkele meters van haar vandaan, demonstratief met zijn armen over elkaar, opzichtig te zuchten en met zijn hoofd te schudden. Welnee, zal hij even later zeggen, ze wilde het zelf. De verdachte stelt zelfs dat hij in eerste instantie weigerde, hij ging liever in zijn bijbel lezen. ‘U wilt dus dat de rechtbank gelooft dat een negenjarig kind, dat nog helemaal geen borsten heeft, u vorig jaar benaderde voor seksueel contact, dat u dit weigerde en dat zij zich vervolgens tot bloedens toe sneed en om hulp begon te roepen?’ sneert openbaar aanklager Vera Ngassa. 

Niet alleen mannelijke agressors worden overigens de mantel uitgeveegd. Ook een vrouw die haar stiefkind, het zesjarige meisje Manka, ernstig heeft mishandeld met een kleerhanger en ingesmeerd met peper krijgt er genadeloos van langs in de rechtbank, waar met flair en stemverheffing nieuwe maatschappelijke mores worden uitgedragen. Ook buiten de rechtszaal wordt de vrouw indringend ter verantwoording geroepen. Longinotto en Ayisi observeren zulke processen van nabij en dringen zo door tot het hart van hoe man, vrouw en kind in het Afrikaanse land, met vallen en opstaan, proberen samen te leven. Zulke ontwikkelingen worden zonder enige opsmuk uitgeserveerd: basale montage, geen muziek en niet of nauwelijks interviews.

Uit Sisters In Law spreekt onmiskenbaar hoop: dat het beter kan en moet. Tegelijkertijd wordt ook glashelder dat zulke vooruitgang nog heel veel kruim gaat kosten en bovendien bestaat bij de gratie van progressieve en strijdbare Kameroeners als Ngassa en Ntuba.

Helmut Boeijen discriminatie, feminisme, liefde, relaties, seksueel geweld

Divorce Iranian Style

Als één documentairemaker zich in haar werk sterk heeft gemaakt voor vrouwenrechten, dan is het de Britse regisseur Kim Longinotto. In de afgelopen decennia maakte ze talloze films over vrouwen die opkwamen voor zichzelf en hun seksegenoten; van de Kameroense Sisters In Law (2005) en de strijdsters tegen vrouwenbesnijdenis in The Day I Will Never Forget (2002) tot de Japanse worstelaars van Gaea Girls (2000) en de zogenaamde Rough Aunties (2008), die zich bekommeren om het lot van Zuid-Afrikaanse kinderen.

Voor Divorce Iranian Style (76 min.) uit 1998, bekroond met een BAFTA, filmde Longinotto samen met coregisseur Ziba Mir-Hosseini in een zogenaamde familierechtbank in Teheran. Daar raken de gemoederen behoorlijk verhit als enkele vrouwen besluiten om echtscheiding aan te vragen. Want dat gaat zo maar niet… De zestienjarige Ziba laat zich daardoor echter niet ontmoedigen: ze wil beslist van haar véél oudere echtgenoot af. Ook al betekent dit dat zij, ontdaan van haar maagdelijkheid, voortaan als verschoppeling door het leven moet.

Longinotto en Mir-Hosseini observeren nog enkele andere vrouwen die dreigen vast te lopen in de mannenwereld waartoe ze zijn veroordeeld en die alle zeilen moeten bijzetten om de voogdij over hun kinderen te behouden of uit een ongelukkige relatie te kunnen stappen. De vrouwen praten als Brugman en maken daarbij van hun hart bepaald geen moordkuil. De filmmakers tonen de beschuldigingen, conflicten en onderhandelingen zonder enige opsmuk. Met een verbindende voice-over plaatsen ze de gebeurtenissen alleen in hun context.

Het resultaat is een kale en doeltreffende film, waarmee de positie van Iraanse vrouwen echt tastbaar wordt gemaakt – zonder dat ze meteen worden gereduceerd tot slachtoffer. Fraai is in dat verband een scène waarin een meisje van een jaar of vijf op de plek van de familierechter gaat zitten en feilloos naspeelt hoe die zijn rol invult. ‘Als een vrouw erg haar best doet om met je te leven en respectvol naar je te zijn’, zegt ze tegen een denkbeeldige verdachte, ‘waarom behandel je haar dan zo slecht en toon je geen respect?’

In 2000 keerden Kim Longinotto en Ziba Mir-Hosseini overigens terug naar Teheran voor de documentaire Runaway, waarin ze meisjes in een opvangcentrum portretteren, die zijn weggelopen van huis en een nieuwe draai aan hun leven proberen te geven.

https://www.youtube.com/watch?v=MbsVbyRGqL8
Helmut Boeijen fotografie, IDFA 2019, journalistiek, kunst & cultuur, misdaad

Shooting The Mafia

Geen mens slaagde er overtuigender in om de gruwelen van La Cosa Nostra te vereeuwigen dan de inmiddels 84-jarige fotografe Letizia Battaglia. Met gevaar voor eigen leven maakte ze een indrukwekkende collectie zwart-wit foto’s, waar het bloed bijkans van afdruipt. Onontkoombare weerslagen van de decennia dat de Siciliaanse maffia onder leiding van illustere ‘mannen van eer’ als Luciano Liggio, Toto ‘Het Beest’ Riina en Bernardo Provenzano haar geboortegrond terroriseerde.

In Shooting The Mafia (93 min.) portretteert Kim Longinotto de vrouw achter de onverschrokken fotografe, die nog altijd getraumatiseerd is door de ellende die de plaatselijke georganiseerde misdaad over haar gemeenschap heeft uitgestort. Met als absoluut dieptepunt de moorden op de onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino, begin jaren negentig, die elke vorm van hoop op een maffiavrij Italië de bodem insloegen. ‘Je kunt nooit meer helemaal gelukkig worden als je die horror doorstaan hebt’, zegt ze er zelf over.

Longinotto belicht daarnaast ook het turbulente persoonlijk leven van haar ferme protagoniste, die met de spreekwoordelijke filtersigaret tussen de vingers van de ene naar de andere (jongere) minnaar paradeerde. Dat rusteloze bestaan, van een iconische en uiteindelijk onbereikbare schoonheid, verbeeldt de filmmaakster met stijlvolle zwart-wit fragmenten uit Italiaanse speelfilms, die met weemoedig stemmende klassieke muziek zijn verfraaid. De optelsom is ook in dit geval meer dan de som der delen: een mooie en aangrijpende film. Over een symbool van menselijk verzet tegen een volledig onmenselijk systeem.

Helmut Boeijen hulpverlening, jongeren, therapie

Hold Me Tight, Let Me Go


Twee weken geleden zorgde de Nederlandse documentaire Ik Ben Geen Probleemkind, Ik Ben Een Uitdaging van Rolf Orthel voor emotionele kijkersreacties. Met vallen en opstaan probeerden de jongeren van een gesloten jeugdinrichting in deze film hun leven weer op de rails te krijgen. Ook de compassie en betrokkenheid van hun begeleiders sprongen daarbij in het oog.

Ik moest automatisch denken aan Hold Me Tight, Let Me Go (102 min.), een bijzonder indringende film van Kim Longinotto. Deze Britse documentairemaakster heeft inmiddels een uitgebreid oeuvre opgebouwd van veelal observerende documentaires, waarin ze als de spreekwoordelijke fly on the wall een ontwikkeling of proces probeert vast te leggen.

Longinotto is echt van de menselijke maat en heeft daarbij in het bijzonder oog voor de positie van vrouwen. In haar laatste film Dreamcatcher portretteert ze bijvoorbeeld een voormalige prostituee die haar voormalige vakgenoten uit de penarie probeert te krijgen.

Hold Me Tight, Let Me Go (2007) is één van haar indrukwekkendste films. Longinotto volgt enkele zwaar beschadigde kinderen van de Mulberry Bush school, die in hun oorspronkelijke schoolomgeving niet meer waren te handhaven. Met eindeloos geduld proberen de begeleiders deze schoppende, bijtende en spugende Probleemgevallen (nee: Uitdagingen) weer binnenboord te krijgen.