Helmut Boeijen badminton, egodocu, entertainment, eten en drinken, fotografie, geschiedenis, humor, kunst & cultuur, literatuur, minderheden, muziek, popmuziek, rock, spiritualiteit, sport, tekenen, theater, voeding

Anak Indië

Scarabee Films / vanaf donderdag 26 juni in de bioscoop

Hij was een Indo, zei de vader van Adriaan van Dis. In Nederland Door Omstandigheden. INDO. Even daarvoor heeft Van Dis in Anak Indië (122 min.), als de verteller van een weelderig vormgegeven explainer waarmee deze documentaire wordt opgestart, al de historische achtergronden daarvan geschetst: hoe Nederland ooit terecht kwam in een eilandengroep in Azië, die bijna anderhalve eeuw als kolonisator bestierde onder de noemer Nederlands Indië en vervolgens na de Tweede Wereldoorlog ook weer vertrok uit het land dat zich Indonesië zou gaan noemen.

In de jaren vijftig kwam er vervolgens een breed samengestelde groep Indische Nederlanders naar Nederland, waaronder Peranakan-Chinezen, Molukse KNIL-militairen en Indo-Europeanen. En daar weten we eigenlijk véél te weinig van, heeft documentairemaakster Hetty Naaijkens-Retel Helmrich dan al betoogd in de openingsscène van deze film: een persiflage op het populaire televisieprogramma De Slimste Mens met presentator Philip Freriks, waarin de drie kandidaten werkelijk geen enkel goed antwoord weten te produceren op de vraag ‘wat weet u van Indo’s?’

Die vraag gaat Naaijkens, die eerder al onder andere Buitenkampers en Klanken Van Oorsprong maakte, nu dus beantwoorden met andere Indische Nederlanders, zoals actrice/zangeres Wieteke van Dort, schrijfster Yvonne Keuls, tekenaar Thé Tjong Khing, componist/pianist Mariëtte Hehakaya, theatermaker Jaro Wolff, Indië-veteraan Loek Middel, fotograaf Claude Vanheye, tekenaar Peter van Dongen, muzikant Steffen de Wolff, vliegeraar Rubens Agaatsz, dichter Robin Block, kris-deskundige David Gallas en de hoofdredacteur van het Indische tijdschrift Moesson, Vivian Boon.

In tegenstelling tot een andere recente documentaire over de erfenis van de voormalige Nederlandse kolonie, Tussen Wal En Schip – Geruisloos Indisch van Juliette Dominicus en Sven Peetoom, zoekt Naaijkens-Retel Helmrich in eerste instantie niet de pijn daarvan op – of het Indisch zwijgen daarover – maar belicht ze juist hoe Indische Nederlanders ons land hebben verrijkt. Met badminton, de vierdaagse en natuurlijk de Indische rijsttafel. En, dat ook, met spiritualiteit en bijgeloof. En later in de film volgen ook de geesten van het verleden die hen en hun families ‘s nachts bezoeken.

Vlot fladdert Naaijkens langs al die herinneringen, beelden en gevoelens, die elk ook hun eigen uitingsvorm hebben gekregen. In Wieteke van Dorts typetje Tante Lien bijvoorbeeld, de muziek van The New Diamonds (een voortzetting van het bekende duo The Blue Diamonds), KNIL-re-enactments of de cabaretvoorstellingen van Ricky Risolles. De filmmaakster gebruikt bovendien opnames uit haar eigen familiearchief, zet historisch beeldmateriaal van Indië en Indische Nederlanders in en heeft Stefan Venbroek gevraagd om het geheel van fraaie bloemrijke animaties te voorzien.

Anak Indië wordt zo een ongegeneerde, ietwat vluchtige viering van het Indische culturele erfgoed, waarin elke Indische Nederlander wel iets van zichzelf – en alle andere Nederlanders wel iets in hun eigen leven – zullen herkennen.

Helmut Boeijen oorlog, tweede wereldoorlog

De Onbekende Soldaat: Erik Hazelhoff Roelfzema

Omroep Max

In het collectieve geheugen zit hij waarschijnlijk opgeslagen met het gezicht van Rutger Hauer, de acteur die van hem een nationaal icoon maakte in de kaskraker Soldaat van Oranje (1977), Paul Verhoevens film die losjes was gebaseerd op zijn autobiografie. Met Erik Hazelhoff Roelfzema, die in de film Erik Lanshof heet, als belichaming van de Nederlandse verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een man met ook in werkelijkheid een ‘heilig zelfvertrouwen’.

In De Onbekende Soldaat: Erik Hazelhoff Roelfzema (56 min.) concentreert regisseur Jean van de Velde zich op het vergeten leven van Hazelhoff Roelfzema, die veel meer was dan alleen een Oranjegezinde oorlogsheld. Hij heeft Jeroen Krabbé, die in Verhoevens film juist schitterde als Lanshofs verzetsvriend Guus LeJeune, gestrikt als verteller. Die leest tevens fragmenten voor uit het boek van de protagonist, dat oorspronkelijk werd uitgebracht onder de titel Het Hol Van De Ratelslang (1970).

Na dik twintig minuten zit de Tweede Wereldoorlog erop in deze documentaire – en is ook Erik Hazelhoff Roelfzema’s jeugd in Nederlands Indië al behandeld – en begint de rest van een leven dat voor het gemiddelde bioscooppubliek waarschijnlijk een soort variant lijkt op ‘En hij leefde nog lang en gelukkig’. De échte soldaat van Oranje zou echter nog in een andere oorlog betrokken raken: de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. In het bijzonder: de positie van de Molukkers daarbinnen.

Ook dan laat hij zich kennen als een tamelijk roekeloze avonturier. Voor hemzelf is er geen onderscheid: zijn clandestiene activiteiten in De Oost, al dan niet gesteund door westerse inlichtingendiensten, zijn een logisch vervolg op zijn heldenrol tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Als je in iets gelooft, vecht er dan voor’, leest Jeroen Krabbé voor uit zijn autobiografie. ‘Altijd. Want de dingen waarin je gelooft zijn als je kinderen: vaak verdomd lastig, maar je hebt ze nu eenmaal. En je bent ervoor verantwoordelijk.’

Via sfeervol gestylede interviews met ’s mans schoondochter Patricia Steur, Gerard Soeteman (scenarioschrijver Soldaat van Oranje), auteur/historicus Victor Laurentius (Spion In Smoking), documentairemaker Carel Erasmus (Soldaat van Ambon), auteur Kester Freriks (Tempo Doeloe), historicus Wim Manuhutu en astronaut André Kuipers probeert Van de Velde vat te krijgen op zijn ‘held’, die ook nog betrokken raakt bij een dubieuze staatsgreep in Nederland en de strijd tegen het communisme in het Oostblok.

Op dat moment bestaat er nog helemaal niet zoiets als een Soldaat van Oranje. Pas als Erik Hazelhoff Roelfzema al even in de vijftig is en zijn boek in de jaren zeventig een bestseller wordt, ontstaat de mythe die het zicht op de man zal ontnemen. Deze interessante documentaire zet die durfal, spion én Amerikaanse staatsburger nog eens goed in de spotlights.

Helmut Boeijen landbouw, platteland

Het Mysterie Van de Melkrobots


Vader en zoon Van Rijthoven zijn ervoor het dak opgeklommen. Met een blik witte verf in de hand. Het vergt even wat coördinatie en enkele uurtjes noeste arbeid, maar dan staat het toch echt in, juist, koeienletters op het dak van de melkveestal: ‘Koeien niet leeg gemolken! Boer wel!’ Waarmee de stellingen zijn betrokken voor Het Mysterie Van De Melkrobots (80 min.), een sterke film van Vuk Janic over de overlevingsstrijd van een Brabantse boer.

De familie Van Rijthoven uit Casteren is woest op de leveranciers van hun melkrobots. Sinds ze die machines in huis hebben gehaald, op last van de bank nota bene, willen hun koeien nauwelijks meer worden gemolken. Gesprekken met de betrokken bedrijven leverden helemaal niets op. Financieel zitten ze inmiddels bijna aan de grond. De melkveehouderij, al vele generaties in de familie, gaat kapot, constateert Johan van Rijthoven geëmotioneerd, en daarmee ook de toekomst van zijn zoon.

Terwijl de zaak voor de rechter belandt en vervolgens schier eindeloos door ettert, slaat de woede bij de Van Rijthovens naar binnen. Om hun onmacht en frustratie te bezweren nemen ze hun toevlucht tot ‘energetisch manager’ Stef Freriks, die vermoedt dat aardstralen en belaste energieën wel eens de werkelijke oorzaak van alle problemen zouden kunnen zijn. Volgens hem moeten boeren hun bedrijf meer vanuit hun gevoel runnen en intussen het diafragma open houden.

Het doet een weinig surrealistisch aan; de aardse boer die zich de meest zweverige taal laat aanleunen. Zou hij werkelijk geloven dat ze de melkrobots energetisch kunnen uitzetten? Of is het de moed der wanhoop die spreekt in het hoofd van Johan van Rijthoven? Regisseur Vuk Janic lijkt de sessies met Freriks, die menigmaal op de lachspieren werken, met enige verbazing te aanschouwen, maar onthoudt zich verder van commentaar.

Gedurende enkele jaren observeert Janic de desperate pogingen van de melkveehouder om het hoofd boven water en toch enigszins koel te houden. Hoewel het drama vanuit het perspectief van Van Rijthoven wordt verteld, laat de filmmaker tevens ruimte voor de andere kant van het verhaal. Als de boer zijn recht weet te halen, zou dat bijvoorbeeld ten koste kunnen gaan van een plaatselijke leverancier van melkrobots.

In de veranderende agrarische sector van Nederland zijn zij recht tegenover elkaar komen te staan. Wie er in zijn recht staat, valt daarbij voor buitenstaanders verduiveld moeilijk vast te stellen. Het Mysterie Van De Melkrobots, voorzien van grootse shots en weelderige klassieke muziek, maakt de dagelijkse strijd op leven en dood van Johan van Rijthoven en zijn gezin, en daarmee de tragiek van de moderne boer, echter uitstekend invoelbaar.

Het gevecht van een Nederlandse boer tegen krachten die hem te boven lijken te gaan – of stomweg tegenwerken – was eerder te zien in de tragische documentaire De Kleine Oorlog Van Boer Kok van Huib Schoonhoven, Karen Kuiper en Kees Vlaanderen, die in 2009 werd beloond met De Tegel voor beste achtergrondprogramma.