Helmut Boeijen gezondheid, Nederlands Film Festival 2025, reizen

Salamatty Kazakhstan

Mokum Films

Zeventien provincies, 121 stations en zo’n 18.000 kilometer. Acht maanden per jaar, van eind april tot begin december, rijdt er een trein met artsen en verpleegkundigen en hun begeleiders door afgelegen, dunbevolkte delen van Kazachstan, waar ongeveer twintig miljoen mensen wonen in een gebied dat grofweg zesmaal het totale landoppervlak van Frankrijk omvat. Bij de Salamatty Kazakhstan (93 min.), die bij elk station twee dagen halt houdt, kunnen de bewoners terecht voor gratis gezondheidszorg.

De ‘Gezond Kazachstan’-expres rijdt al zo’n tien jaar, maar heeft ditmaal een extra passagier: Ben van Lieshout (Sketches Of Siberia, Snelweg NL en Hoogtijdagen – Portret Van Een Gehavend Gebied). Hij legt zowel het werk van de zorgverleners vast – lichamelijk onderzoek, kleine ingrepen en basale mondzorg – als het leven dat zij met de andere bemanningsleden leiden. Ieder heeft z’n eigen redenen om deze trein te nemen, blijkt uit de spaarzame interviews die de Nederlandse documentairemaker heeft toegevoegd. De één vindt de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijk, een ander wil mensen helpen en een enkeling is op zoek naar een levensgezel.

Verder beperkt Van Lieshout zich tot het observeren van het leven onderweg en de aankomst op weer een nieuwe plek. Als de gezondheidskaravaan ergens arriveert, loopt steevast de wijde omgeving uit. In het dorp Baumanskaya (266 inwoners) in de Zhambyl-regio, in het zuiden van Kazachstan, wordt de trein bijvoorbeeld opgewacht door een ontvangstcomité en zijn er ook festiviteiten georganiseerd. Pas daarna kan het spreekuur worden opgestart. In de treinwagon zelf, maar zo nodig ook aan huis, krijgen de dorpelingen zorg die de rest van het jaar ontbreekt. En na gedane arbeid is er tijd voor ontspanning. Een spelletje kaart of een potje volleyballen.

Geduldig toont deze interessante roaddocu hoe de 35 mensen op de trein, die alle uithoeken van het fraaie en uitgestrekte land aandoet, steeds nadrukkelijker een gemeenschap beginnen te vormen. Er wordt samen gefitnesst, gebeden en zo nu en dan ook, in en om die trein, een feestje gebouwd. Met het sociale project Salamatty Kazakhstan vormen deze reizende zorgers ondertussen het gezicht van Vadertje Staat, die zich tegenwoordig bekommert om onderdanen die eerder vaak aan hun lot werden overgelaten en gewend waren om hun eigen boontjes te doppen.

Helmut Boeijen gezondheid, therapie, verkeer

Critical: Between Life And Death

Netflix

Elke patiënt gaat naderhand mee naar huis, stelt orthopedisch chirurg Ibraheim. Ze worden stuk voor stuk doodsbang binnengebracht bij het Londense ziekenhuis King’s College, lijdend aan helse pijnen en volledig overgeleverd aan hen, de zeer professioneel opererende verleners van traumazorg. En die nemen hen na gedane arbeid in gedachten mee naar hun eigen leven, waarbij vaak dan pas tot hen doordringt wie ze voor hun ogen, op hun monitor of onder hun mes hebben gekregen en wat het letsel dat zij hebben opgelopen zou kunnen betekenen voor hun verdere levens.

Aan de hand van enkele concrete casussen brengt Critical: Between Life And Death (278 min.) het werk in beeld van meldkamermedewerkers, traumahelikopterartsen, ambulanceverpleegkundigen, eerste hulp-doktoren, traumaspecialisten en chirurgen van verschillende Londense ziekenhuizen. De eerste aflevering van deze zesdelige docuserie van Jermaine Blake, Matt Haan en Toby Paton zet de kijker enigszins op het verkeerde been met de nasleep van een ernstig ongeluk met een kermisattractie, verteld door familieleden en hulpverleners, waarbij het tot het einde ongewis blijft wie er hoe overleeft. Een gedegen real life-thriller, die niettemin redelijk inwisselbaar blijft

In de volgende afleveringen graaft Critical, dat doet denken aan de Amerikaanse ziekenhuisseries Lenox Hill en Emergency NYC, aanmerkelijk dieper. Via enkele gewone Londenaren die ingrijpend letsel hebben opgelopen als gevolg van een ongeluk of aanval wordt, doorgaans verspreid over meerdere afleveringen, het systeem in beeld gebracht waarin zij dan terechtkomen. Multidisciplinaire teams proberen de opgelopen schade – gevisualiseerd met verhelderende animaties – zoveel mogelijk te beperken en komen uiteindelijk soms voor de ultieme keuze te staan: leven of ledemaat. Die vraag kan natuurlijk maar op één manier worden beantwoord. Het is wel de vraag wat dit dan voor het leven van de desbetreffende patiënt betekent. Hoe moet die verder zonder hand of been?

Blake, Haan en Paton richten hun camera tevens op het precisiewerk in de operatiekamer  – als het bordje ‘theatre in use’ oplicht – dat zéér expliciet In beeld wordt gebracht. De bloederige close-ups van chirurgische ingrepen zijn vast niet aan iedereen besteed en voelen soms wat overdadig. Tegelijkertijd is er ook aandacht voor de mentale impact van het lichamelijke trauma. De 23-jarige jongeling Isaac is bijvoorbeeld bruut mishandeld. Wat hebben de schoppen tegen zijn hoofd te weeg gebracht in zijn brein? Zal dit ooit weer normaal functioneren? En hoe is ’t überhaupt om verder te gaan na zo’n traumatische ervaring, of ’t nu gaat om een ingrijpend ongeval of een laffe aanval?

Verder zoomt Critical in op de persoonlijke verhalen van zowel enkele patiënten en hun families als de individuele leden van het traumateam, die in hun eigen levens soms ook met fysiek letsel te maken hebben gekregen en zich daarom terdege realiseren wat de impact van hun job kan zijn. Deze miniserie zet hun essentiële werk vol in de schijnwerpers en maakt zo de gevolgen van trauma bij gewone burgers en de permanente balanceeract van het zorgsysteem om de schade weer zoveel mogelijk te herstellen zichtbaar en voelbaar.

Helmut Boeijen functiebeperking, gezondheid, kunst & cultuur, lichamelijke beperking, musical, muziek, popmuziek

I Am: Celine Dion

Amazon MGM Studios / Prime Video

Voor de camera van documentairemaakster Irene Taylor neemt een gebroken mens plaats. Een wereldberoemde zangeres die 250 miljoen platen verkocht en die nu haar stem kwijt is. Haar steun en toeverlaat. Ze kon er altijd blindelings op vertrouwen. Totdat het Stiff-Person Syndrome (SDS) in haar leven kwam. De neurologische aandoening, die stijfheid en spasmen kan veroorzaken, gaf al zo’n zeventien jaar geleden z’n eerste signalen af bij Celine Dion.

‘Vóór SDS was mijn stem de dirigent van mijn leven’, vertelt ze in de documentaire I Am: Celine Dion (102 min.). ‘En die volgde ik. In de trant van: bepaal jij de weg maar, ik volg wel. Daar voelde ik me ook goed bij. Ik had de tijd van mijn leven. Als je stem je vreugde brengt, ben je de beste versie van jezelf.’ Daarnaar is het echter al enige tijd zoeken voor de Canadese wereldster. Ze heeft zelfs haar vaste concertreeks in Las Vegas moeten stilleggen.

‘Muziek, ik mis het enorm’, vertelt ze geëmotioneerd. ‘En de mensen, ik mis ze.’ Ze oogt kwetsbaar, intens verdrietig. Tegenover dat zielige hoopje mens plaatst Taylor de Celine Dion die de wereld heeft leren kennen. Een ongenaakbare zangeres, florerend op het podium. Met die kolossale stem, die immense presence, ogenschijnlijk blakend van zelfvertrouwen. Het contrast met haar huidige voorkomen en gemoedstoestand kan bijna niet groter.

Die aanpak, van op elkaar botsende uitersten, sluit naadloos aan bij Celine Dions muziek. Die is ook vaak héél groot. Duidelijk. Daarmee heeft ze miljoenen mensen weten te raken. En met deze film zal dat, op een geheel andere manier, niet anders zijn. Deze vrouw maakt van haar hart geen moordkuil en weigert om haar dirigent los te laten – ook al heeft die haar in de afgelopen jaren zo nu en dan, tot haar grote verdriet, en plein public in de steek gelaten.

Tussendoor blikt ze terug op haar jeugd met dertien broers en zussen in Charlemagne, Quebec, de komst van haar kinderen en het overlijden van haar echtgenoot en toont Taylor haar protagonist tevens in werkmodus. Als ze bijvoorbeeld een bijdrage levert aan een documentaire over zanger John Farnham. De door haar management uitgeschreven quote, vol lof natuurlijk, leest ze gewoon op van de autocue. Net echt. It’s all in a day’s work for Celine Dion.

En gaandeweg bekruipt je in deze film, waarbij Celine en haar eigen team ongetwijfeld ook een vinger in de pap hebben gehad, toch het idee dat die niet alleen bedoeld is om haar fragiele staat van zijn op te tekenen, maar ook om de zangeres opnieuw in de markt te zetten. Als de vrouw die haar dirigent weer in zijn kracht heeft gezet en nu klaar is om opnieuw te gloriëren. Gelouterd en – na een strijd op leven en dood met haar eigen lichaam – volledig herboren.

De climax van deze documentaire is in dat opzicht voorspelbaar: na een laatste, pijnlijk intieme crisis, waarin je geen cent meer geeft voor haar verdere carrière, volgt het bewijs dat ze ’t toch nog/weer kan. Want deze vrouw, zo laat dit intieme film zien, zal waarschijnlijk nooit capituleren voor SDS. Die stem is nu eenmaal wat ze is en wil zijn.

Helmut Boeijen functiebeperking, gezondheid, lichamelijke beperking, ouderen, verkeer

Scootmobiel

NTR

Frans maakt er wel wat van. Stuur de senior onder de Nederlandse camerajournalisten maar ergens op af en hij vindt de verhalen wel en haalt ze er dan op z’n geheel eigen manier uit.

Frans Bromet wordt binnenkort tachtig en blijft nog altijd per strekkende meter tv-docu’s afleveren. Ditmaal is hij door zijn team op Nederlanders met een Scootmobiel (50 min.) afgestuurd. En niet iedereen heeft meteen helder wat hij komt doen. ‘U vraagt me het hemd van het lijf’, zegt een oudere mevrouw, die waarschijnlijk nog nooit een Frans Bromet-film heeft gezien. ‘En daar had ik helemaal niet op gerekend. U komt voor die scootmobiel. En nou moet ik… ja.’ Ze denkt even na en stelt dan een Bromet-achtige vraag: ‘Doe je dat bij iedereen?’

Het antwoord is kort en kernachtig: ja. En ‘s mans wedervraag al even direct: kan je je herinneren dat je je voor het eerst oud voelde? Het is Frans Bromet ten voeten uit. Hij vraagt maar/steeds raak. Of het leven nog wel de moeite waard is? Wat iemand nou zo de hele dag doet? Of ie misschien ongelukkig is? En als hij zijn gesprekspartners op hun praatstoel heeft gekregen, houdt hij het gesprek op gang met een ‘oh’, een ‘ja’ of – als hij zelf in een toegeeflijke bui is – een ‘oh ja?’. Of hij herhaalt gewoon hun laatste woorden, sinds jaar en dag zijn handelsmerk.

En dat werkt, altijd weer – ook al oogt ’t soms ook een béétje gemakzuchtig. Bromet krijgt uiteindelijk iedereen aan het praten en herkent dan feilloos waar het schuurt. Bij de eigenaars van een scootmobiel, die hij thuis of tijdens een toertocht (opgeleukt met Klaus Wunderlich-achtige muziek) ontmoet, gaat de onverschrokken interviewer op zoek naar de mens achter de beperking, die hij vervolgens, inderdaad, het hemd van het lijf vraagt en tóch in z’n waarde laat. Zonder overigens dat dit tot héél diepgravende inzichten of bijzondere doorkijkjes leidt.

Duidelijk is: Frans heeft er weer iets van gemaakt.

Helmut Boeijen atletiek, dood, euthanasie, functiebeperking, gezondheid, lichamelijke beperking, sport

Marieke – Addicted To Life 

Associate Directors

In 2008 ondertekent Marieke Vervoort (1979-2019) een euthanasieverklaring. De gedachte dat ze kan besluiten om haar leven af te sluiten als het ondraaglijk is geworden houdt haar vreemd genoeg jarenlang in leven. De bekende Belgische rolstoelatlete, bijgenaamd Het Beest van Diest, haalt in 2016 zelfs nog twee medailles tijdens de Paralympische Spelen van Rio de Janeiro. 

Euthanasie werkt duidelijk levensverlengend voor ‘Wielemie’, maar gaandeweg halen de ziekte progressieve myelopathie en de bijbehorende pijn en beperkingen haar toch in. Intussen geeft ze de Amerikaanse filmmaakster Pola Rapaport vrijwel ongefilterd toegang tot haar ziekteproces. Samen gaan ze op weg naar het onvermijdelijke eindstation, waarbij alleen het allerlaatste moment van afscheid nemen buiten beeld wordt gehouden.

Tussendoor blikken de twee in Marieke – Addicted To Life (86 min.) terug op een leven dat haar behalve beproevingen ook talloze overwinningen (op zichzelf) heeft bezorgd, zoals deelname aan de Paralympics en de befaamde triatlon Ironman. Vervoort en Rapaport communiceren daarbij in een elementair soort Engels, dat weinig ruimte biedt voor nuance in hoe en wat Marieke ervaart tijdens het indringende proces van losmaken en -laten.

Terwijl ze afstevent op het einde, als die wrede aandoening haar echt geen enkele keuze meer laat, krijgt Marieke Vervoort nog de gelegenheid om een belangrijk deel van haar bucket list af te werken. Pas als zij, ‘een vrouw met ballen’ volgens intimi en verwanten, het lijden echt niet meer kan verdragen, op een moment dat een ander vast allang de pijp aan Maarten had gegeven, legt ze zich in deze aangrijpende documentaire vast op een datum.

En dan heeft ze allang bepaald hoe haar leven en deze film moeten eindigen.

Helmut Boeijen gezondheid, liefde, ouderen, relaties

Huidhonger

Tango, Tangor, Ergo Sum, aldus hoogleraar filosofie Wilhelm Schmid. Ofwel, in goed Nederlands: ‘Ik raak en word aangeraakt, dus ik ben.’ Een treffend parool voor de korte documentaire Huidhonger (21 min.). In deze bijna tactiele film, een soort documentaire-variant op ASMR, verkent Lieza Röben het belang van lijfelijk contact voor de menselijke soort.

Ze doet dit via drie tedere portretjes van mensen die zich volledig bloot lijken te geven voor haar camera. Van een jonge vader, die zelf nooit vaderliefde heeft gekend. Het gevoel van die hand in je nek die dwingt, koost en stuurt is hem bijvoorbeeld volledig vreemd. Is hij er klaar voor om dat nu wel mee te geven aan zijn kind?

Van een openhartig Vlaams stel dat elkaar op latere leeftijd heeft gevonden. ‘Ik had via de kleinkinderen een pluchen beer gekregen’, vertelt Zij over de periode dat ze alleen was. ‘En die is mijn toeverlaat geweest in bed.’ Via een mooie, intieme scène in bad, waarbij Hij haar liefdevol inzeept, wordt tastbaar hoe haar nieuwe geliefde levert waaraan ze zo lang ‘nood’ heeft gehad.

En van een jonge vrouw, die een tijd nauwelijks lichamelijk contact had en vooral knuffelde met haar kat. Totdat ze ineens een vriendje kreeg. ‘Ik merkte dat ik me toen zo anders voelde’, herinnert ze zich. ‘Als ik op straat liep voelde ik me ineens onderdeel van de wereld. Ik dacht, hé, ik hoor er gewoon weer bij. Ik ben ook mens. Net als al deze mensen.’

Röben komt héél dichtbij haar hoofdpersoon. Letterlijk: met close-up shots van hun gezicht en lichaam. En figuurlijk: via persoonlijke ontboezemingen, in de vorm van een monologue intérieur, waarin ze hun hart binnenstebuiten keren. Huidhonger wordt zo een film waardoor je echt wordt aangeraakt en waarvan je zelf, of je nu wilt of niet, ook aanrakerig wordt.