Helmut Boeijen oorlog, rusland

Mariupol: The People’s Story

Evginy Sosnovsky / VPRO

De oorlog komt steeds dichterbij. Niet alleen letterlijk – omdat er nu in Europa zelf, Oekraïne, wordt gevochten – maar ook figuurlijk: doordat die strijd nog altijd dichter bij ons als argeloze kijkers kan worden gebracht. Door oorlogsverslaggevers ter plaatse, maar ook door gewone burgers. Met hun telefoon documenteren ze de explosies, het artillerievuur en de bijbehorende ontzetting, nood en paniek. Zo ongeveer moeten inwoners van Rotterdam, Leningrad of Dresden zich tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gevoeld toen hun thuisbasis werd klemgezet en aangevallen.

Over die oorlog gesproken: in de Oekraïense stad Marioepol zijn inmiddels meer burgers gedood dan in willekeurig welke Europese stad na de Tweede Wereldoorlog. De ‘Parel van de Donbas’ is sinds 24 februari, de dag dat de Russische leider Poetin aankondigde dat hij Oekraïne ging demilitariseren en denazificeren, het decor voor een onmenselijke oorlog, waarbij de burgerbevolking een doel op zich lijkt te zijn. De documentaire Mariupol: The People’s Story (90 min.) van Robin Barnwell toont, door de ogen van zulke gewone inwoners, wat er wordt aangericht in de ‘stad van de toekomst’.

‘We moesten over dode lichamen heen stappen’, vertelt het zoontje van Viktoria, één van de Oekraïense vrouwen die hun verhaal doen in deze sombere film, bijvoorbeeld in de beginscène. ‘Dat kan ik echt niet vergeten. Als ik m’n ogen dichtdoe, zie ik die ontploffing voor me.’ ‘Wat hebben wij gedaan dat Rusland ons aanvalt?’ vraagt Nikita, het zoontje van anesthesiologe Oksana, op zijn beurt. In het ziekenhuis wordt zijn moeder dagelijks geconfronteerd met diepe ellende. De beelden blijven zich aan haar opdringen. Van een jonge vrouw bijvoorbeeld, die met haar pasgeboren baby’tje in een zwarte zak verdwijnt.

Gezamenlijk representeren deze vrouwen de verschillende aspecten van een verwoestende oorlog. Projectmanager Joelia beschrijft de realisatie die haar tijdens de ontberingen overviel: een kop warme soep is bijna belangrijker geworden dan mijn leven redden. Kyrylo, de echtgenoot van lerares Anna, sluit zich ondertussen als vrijwilliger aan bij het Azov-bataljon. Zij blijft met hun baby Svyatoslav achter in een schuilkelder. En Alevtina, een presentatrice van Marioepol TV, besluit al snel om de stad te ontvluchten ‘Elke dag zag ik de Oekraïense vlag vanuit m’n raam. Dat was geweldig. Nu zie ik hoe een driekleurig vod door een klootzak met een spottende lach op hetzelfde gebouw wordt gehesen. Om dat stomme vod daar op te kunnen zetten hebben ze bijna 30.000 burgers gedood.’

Het precieze aantal slachtoffers valt nauwelijks vast te stellen. Vóór de oorlog telde Marioepol zo’n 430.000 inwoners. Nu zijn het er minder dan 80.000. Waar iedereen is gebleven? Afgaande op deze terugblik op de eerste negentig dagen van de Russische aanval zijn zij – als ze de beschietingen, kou en honger tenminste hebben overleefd – elders in Oekraïne of in een (West)Europees land beland. Ze hebben het bewijsmateriaal met zich meegenomen: hun ontredderde vlogs, de schokkende actiebeelden en het lijden van een stad die ooit toch echt de toekomst leek te hebben.

Helmut Boeijen dictaturen, geweld, IDFA 2022, kunst & cultuur, misdaad, muziek, politiek, popmuziek

Bobi Wine: The People’s President

IDFA

In 2021 zijn er weer democratische verkiezingen in Oeganda. Het is alleen wél de bedoeling dat president Yoweri Musveni dan gewoon wordt herkozen. Hij is al sinds 1986 aan de macht en op zijn oude dag bepaald niet van plan om, ondanks een in de grondwet vastgelegde leeftijdsgrens van 75 jaar, plaats te maken voor een ander. Daarom dienen zijn medestanders in 2017 alvast een voorstel in om die wet aan te passen.

Dit besluit werkt als een katalysator voor de oppositie. Die sluit de rijen rond een nieuwe charismatische kandidaat voor de verkiezingen: het nieuwe parlementslid Robert Kyagulanyi Ssentamu. Ofwel: popster Bobi Wine. Een man die stamt uit een getto, immens populair is bij het gewone volk en de potentie heeft om Bobi Wine: The People’s President (120 min.) te worden. ‘What was the purpose of the liberation when we can’t have a peaceful transition?’ zingt de Afrobeat-held, in zijn kenmerkende rode uniform met bijbehorende baret, tijdens een massaal bezochte campagnebijeenkomst. ‘What is the purpose of the constitution when the government disrespects the constitution?’

Waarna de zingende politicus, alsof zijn eigen woorden moeten worden onderstreept, vrijwel direct in de boeien wordt geslagen en aangeklaagd vanwege landverraad. Daardoor komt een internationale ‘Free Bobi Wine’-campagne op gang. Als de nieuwbakken politicus uiteindelijk – gebutst, maar niet gebroken – vrijkomt, is het gevaar nog altijd niet geweken. Want Musveni – de Oegandese leider die, net als al zijn voorgangers, maar geen afstand kan doen van de macht – beseft waarschijnlijk als geen ander: deze man zegt de dingen die ik zelf in mijn jonge jaren zei. Sterker: hij kan slogans als ‘People Power!’ zelfs zingen! Die zou wel eens populairder kunnen worden dan ikzelf ben.

De filmmakers Moses Bwayo en Christopher Sharp sluiten aan bij Wine en zijn moedige echtgenote Barbie Itungo Kyagulanyi en kijken mee bij een verkiezingscampagne die, ondanks Wine’s luchtig klinkende protestsongs, een steeds grimmiger karakter krijgt. Het regime schuwt geen enkel middel, ook het Coronavirus niet, om de uitslag in z’n voordeel te beïnvloeden. Deze observerende documentaire wordt daardoor een soort zusterfilm van Camilla Nielsson’s President (2021), over de steeds verder ontsporende strijd om het presidentschap van Zimbabwe, en schetst een ontluisterend beeld van hoe democratie als dekmantel voor dictatuur wordt gebruikt – of rigoureus de nek wordt omgedraaid.

En het is naïef om te veronderstellen dat dit alleen in continenten zoals Afrika – en niet in het zogenaamde vrije westen – zou kunnen gebeuren.

Helmut Boeijen gezondheid, IDFA 2021

H6

SaNoSi Productions

Op de gang van het overvolle Sixth People’s Hospital in Sjanghai heft een man luidkeels, nét naast de toonsoort, zoetgevooisde liederen aan. Hij zegt dat hij voor zijn dochter zingt, die even verderop ligt. Hua Mengzia heeft een ernstig ongeluk gehad en ligt met twee gebroken benen in een ziekenhuisbed. ‘Ik mis mijn moeder’, zegt het meisje tegen de verpleging. ‘Komt ze vandaag?’ Één ding heeft haar vader, die een onnatuurlijk soort optimisme uitstraalt, haar echter nog niet verteld: moeder is overleden bij datzelfde ongeluk.

Het kolossale ziekenhuis in de Chinese metropool vormt het decor voor de observerende documentaire H6 (114 min.), waarin de Chinees-Franse filmmaakster Ye Ye enkele patiënten en hun families volgt. Gao Ji Mei, een zachtaardige oudere man, wijkt bijvoorbeeld nauwelijks van de zijde van zijn ernstig zieke vrouw, die elk ogenblik haar laatste adem lijkt te kunnen uitblazen. Liefdevol bevochtigt hij steeds haar lippen. Intussen overweegt hij of hij hun appartement moet verkopen om de ziekenhuisrekeningen te kunnen voldoen.

Dat is een terugkerend patroon. In het ziekenhuis wordt ook het driejarige meisje Song Xueling verzorgd. Zij is nabij de fruitkraam van haar grootvader aangereden door een bus. De linkerhand van het kind moet behandeld worden, maar is het busbedrijf ook bereid om daarvoor te betalen? Als één van haar familieleden tijdens het verwisselen van het verband vraagt wat er gebeurt als de schroef die zojuist in Songs vinger is geplaatst eruit valt, antwoordt de arts doodleuk: dan kost het minder.

Zo blijkt geld steeds weer het voornaamste gespreksonderwerp in het ziekenhuis, ogenschijnlijk belangrijker dan de gezondheid van de patiënten. In het geval van Nie Shiwu wordt dat wel heel erg schrijnend. De arme boer is vrijwel geheel verlamd geraakt. Een operatie zou hem wellicht kunnen helpen, maar is tegelijkertijd ook risicovol. Wat nu als ze al die kosten maken en hij straks tóch bezwijkt? Kunnen ze dan niet beter nu de spreekwoordelijke stekker eruit trekken?

Ye Ye brengt zulke verwikkelingen zonder enige opsmuk in beeld. Ze permitteert zich alleen enkele muzikale intermezzo’s, die de bedrukte sfeer heel even verluchtigen. Zo introduceert ze met een straf muziekje bijvoorbeeld een spichtige man in FC Barcelona-tenue, die zich overgeeft aan allerlei koddige ren-, rek- en strekoefeningen. Daarna gaat de arts aan het werk: hij werpt een vluchtige blik op enkele röntgenfoto’s en zet daarna met het nodige kunst en vliegwerk breuken recht. Dat scheelt weer, juist, een operatie.

En dan is er nog die ene oudere man op krukken, die zich tergend langzaam door de stad en de film beweegt. Pas gaandeweg wordt in deze ontluisterende documentaire, een schotschrift tegen gezondheidszorg waarvoor direct moet worden afgerekend, duidelijk waarnaar hij op weg is…