De Schuldmachine

Willem Los / BNNVARA

‘Ik had eerst 4.000 en waarschijnlijk nu zelfs minder’, zegt het ene meisje tegen het andere. Die bekent: ‘Ik zit wel op 13.000 euro of zo.’ Zomaar een gesprek in Amsterdam-Zuidoost tussen twee jongeren met een uitstaande schuld. Één op de vijf Nederlandse jongeren zou inmiddels met problematische schulden kampen. In De Schuldmachine (58 min.) volgt Camiel Zwart enkele van hen. Zij worden begeleid door een vrijwilligersinitiatief dat kiest voor een heel persoonlijke aanpak, onder de noemer ONSbank.

Cliënt Mirelva belt in aanwezigheid van financieel adviseur Willem Los, die in het dagelijks leven werkt bij Delta Lloyd, bijvoorbeeld de belastingdienst om zicht te krijgen op de schuld die ze daar heeft opgebouwd. De jonge vrouw, werkzaam in de kinderopvang, kijkt alsof ze elk moment door een bliksemschicht kan worden getroffen als de man aan de andere kant van de lijn de schade opmaakt. Die valt niet mee: 37.648 euro, inclusief eventuele dwangbevelen. Samen met Los en de ONSbank moet Mirelva een weg uit haar benarde situatie zien te vinden.

Willem Los en zijn medestanders krijgen van doen met bijzonder complexe problematiek die niet met eenvoudige interventies is te verhelpen. Waarbij de schuld van deze jongeren meestal bepaald niet op zichzelf staat en de Nederlandse schuldenindustrie, die bovenop de nominale schuld vaak (exorbitante) kosten en rente zet, de situatie alleen maar lijkt te verergeren. De jongeren zelf, met wie je soms echt krijgt te doen, zien door de bomen allang het bos niet meer.

En dan is er nog dat woud van regels. Mag je een kind, als ze meerderjarig wordt, bijvoorbeeld opzadelen met rekeningen die haar ouders nooit hebben betaald? Of een moeder ervoor verantwoordelijk stellen dat de kinderopvang waar haar kinderen werden opgevangen failliet is gegaan? Het zijn zulke vragen die de bevlogen medewerkers van ONSbank in dit boeiende inkijkje in de schuldhulpverlening moeten zien te tackelen. Teneinde hun cliënten de broodnodige ‘schuldrust‘ te bezorgen.

America To Me

VPRO

‘Ik wil met jullie praten, omdat ik weet dat sociale rechtvaardigheid je interesseert’, zegt docent natuurkunde Aaron Podolner tegen vierdejaars-leerling Jada Buford en derdejaars Charles Donalson. De witte docent wil de twee zwarte leerlingen zijn eigen ‘racial memoir’ laten lezen. Podolner is ook benieuwd naar hun mening over hoe hij het thema ras aanpakt in de klas. Het is duidelijk dat hij daar zelf heel tevreden over is.

Charles begint eens te lachen, Jada ziet daarentegen haar kans schoon om eindelijk haar ongenoegen te uiten over Podolners continue opmerkingen en grapjes over haar haren. Alsof hij, die roomblanke leraar, iets begrijpt van een afrokapsel. Ze vindt het duidelijk ook een ongemakkelijke manier van contact leggen. Met frisse tegenzin stemmen de twee leerlingen uiteindelijk in met het verzoek van de docent om zijn stuk te lezen.

Zo proberen ze het wel, op The Oak Park And River Forest High School, een eliteschool in een buitenwijk van Chicago. Het lukt alleen nog niet altijd om op een natuurlijke manier om te gaan met multiculturaliteit, getuige de hartveroverende tiendelige documentaireserie America To Me (623 min.). Ook omdat de cijfers van de zwarte leerlingen nog steeds behoorlijk achterblijven. En dat is een bron van zorg voor alle betrokkenen. Hoe je die problematiek tackelt, daarover lopen de meningen natuurlijk uiteen.

Filmmaker Steve James brengt van dichtbij het leven op de middelbare school in beeld; van het reguliere curriculum met standaardvakken als Engels, wiskunde en geschiedenis tot het rijke leven daaromheen, dat zich afspeelt in sportcomplexen, theaters en danszalen. Gedurende een schooljaar volgt hij twaalf leerlingen, hun families en de leraren en begeleiders die ze tijdens hun schoolloopbaan tegenkomen en spreekt met hen indringend over de rol van ras in hun leven en leefomgeving. Dat levert een genuanceerd beeld op van een multiculturele gemeenschap, waarin iedereen zich bewust is van zijn eigen positie en z’n verhouding tot de ander.

Hoewel alle betrokkenen uiteindelijk van goede wil lijken, gaat de onderlinge afstemming bepaald niet altijd vanzelf. Als meester Podolner en zijn leerlingen Charles en Jada elkaar bijvoorbeeld opnieuw ontmoeten, is er direct weer spanning. Jada: ‘U kunt wel lesgeven aan zwarte leerlingen, maar u weet niet per se alles van ras.’ Volgens haar is het gedrag van Aaron Podolner in de klas gebaseerd op stereotypen. ‘U maakt er grappen over en dat maakt me echt woest.’ Charles voelt zich intussen geroepen om te nuanceren en de leerkracht in bescherming te nemen: ‘Racisme, dat is er nou eenmaal. Maar soms is het grappig.’

En dat is weer tegen het zere been van zijn medeleerling. ‘Zo geef je witte mensen de ruimte om dingen te zeggen en verandert er niks’, fulmineert Jada. ‘Er komt nooit iets positiefs uit als het gaat over ras.’ De docent zit de tirade van zijn zwarte leerling manmoedig uit. Charles is dan al vertrokken en heeft bij het weggaan demonstratief zijn koptelefoon opgezet. Moe van een (twist)gesprek, dat vast al veel vaker zal zijn gevoerd. Met en zonder docenten. Binnen en buiten de school. In een samenleving, waarin de nuance zo vaak weg lijkt.

The Rachel Divide

Netflix

Kun je zwart zijn als je twee witte biologische ouders hebt? Rachel Dolezal voelt zich Afro-Amerikaans en profileert zich ook als zodanig, maar ze is in werkelijkheid zo blank als wat. Een doorgeslagen wigger, een white nigger, zogezegd. Dat bleef alleen verborgen. In haar woonplaats Spokane manifesteerde ze zich ‘gewoon’ als woordvoerder van de plaatselijke afdeling van de burgerrechtenbeweging NAACP en roerde ze zich danig in de Black Lives Matters-discussie.

Nadat er in 2015 twijfel ontstond over haatmail die ze in die hoedanigheid zou hebben ontvangen, werd Dolezal kritisch bevraagd door een lokale televisiejournalist. Daarbij kwamen er ook twijfels aan het licht over haar achtergrond. Was ze eigenlijk wel zwart of gewoon ‘een witte vrouw met een afro’? Dolezal probeerde de vraag te ontwijken, liep weg van het interview en viel en passant met donderend geraas van haar voetstuk als spreekbuis van de zwarte gemeenschap.

En nu moet ze verder met haar leven, bespot en verafschuwd. Als een soort Amerikaanse variant op Sylvana Simons, die behalve met haar natuurlijke tegenstanders ook nog eens strijd moet leveren met medestanders die twijfelen of ze is wie ze zegt te zijn en vinden dat ze hun zaak heeft verraden. The Rachel Divide (104 min.) registreert dat ontregelende proces. Dolezal besluit (natuurlijk, zou ik bijna zeggen) om een boek te schrijven. En ze is ook nog zwanger. Van een zwart kind. Toch?

Regisseur Laura Brownson vertelt dat verhaal grotendeels vanuit het perspectief van Dolezal en pleegt bijvoorbeeld geen wederhoor bij haar familie, waarmee ze in enkele diepgaande conflicten verzeild is geraakt (die tevens een licht werpen op haar opmerkelijke levenswandel). Ze houdt het bij de omstreden hoofdpersoon zelf, en haar kinderen die duidelijk met de kwestie in hun maag zitten, maar legt Dolezal hoogst zelden ongenadig op het rooster. Dat laat ze over aan andere media, die de gevallen vrouw met een ‘transraciale identiteit’ maar al te graag en plein publique het vuur aan de schenen leggen.

Ophef en conflict scoren immers altijd. Waarmee Rachel Dolezal, die een getroebleerde jeugd aanvoert als reden voor haar identificatie met zwart Amerika, opnieuw het podium krijgt dat ze blijkbaar zo naarstig zoekt. Ze laat zich maar al te graag opvoeren als het zwarte/witte schaap in het mediacircus dat steeds weer rond haar wordt opgetrokken. Het resulteert uiteindelijk in een ontluisterende slotscène, die deze schrijnende film en de controversiële hoofdpersoon daarvan in een ongemakkelijk perspectief plaatst.

De Witte Vlucht

KRO-NCRV

In De Witte Vlucht (52 min.) van Camiel Zwart staat vanavond de Nijmeegse Basisschool Het Octaaf centraal. De school ligt midden in een veelkleurige wijk en moet met lede ogen aanzien hoe blanke ouders hun kinderen vaak naar een school in een andere wijk sturen.

Directeur Roger Visser neemt daarmee geen genoegen en gaat op pad om zijn ‘zwarte school’ aan de ouder te brengen in de wijk. Hij is van harte welkom bij een aantal stellen die hun schoolkeuze nog niet hebben bepaald en die een positieve (en wellicht ook wat sociaal wenselijke) grondhouding aannemen tegenover Het Octaaf.

Daarbij is het wel jammer – en ook erg tekenend – dat de ouders die hun kinderen al elders hebben ondergebracht niet voor Zwarts camera willen verschijnen en hem alleen kort telefonisch te woord willen staan. Bang dat ze zullen worden weggezet als elitair of zelfs racistisch. Die scherpte had De Witte Vlucht soms wel een beetje kunnen gebruiken.