Helmut Boeijen discriminatie, familie, minderheden, ouderschap

Niet Meer Zonder Jou

nietmeerzonderjouhumanhome

 

Eerst was er de theatervoorstelling Niet Meer Zonder Jou, die de Turks-Nederlandse actrice en schrijfster Nazmiye Oral en haar traditionele, diepgelovige moeder Havva samen in heel Nederland en ver daarbuiten speelden. Nu is er als bijsluiter en afsluiting deze korte documentaire van Mijke de Jong.

‘We hebben in buurthuizen gestaan en theaters, van Amsterdam tot aan New York’, vertelt Nazmiye Oral bij aanvang. ‘Mijn streng gelovige moeder stond weliswaar op het podium, maar wilde niet dat haar familie zou weten waar ze allemaal mee bezig was.’ Overal wilde ma Oral spelen, behalve in haar woonplaats Hengelo.

En dat is natuurlijk het decor van deze film: Hengelo. De flat waar het allemaal begon en waar de hele familie zich nu heeft verzameld, om precies te zijn. Moeder Oral had maar één voorwaarde: Nazmiyes broer Mehmet, die in Turkije woont, moest toestemming geven. Uiteindelijk heeft ook hij plaatsgenomen in het ouderlijk huis voor wat een verhitte voorstelling zal worden.

Niet Meer Zonder Jou (38 min.) is een soort hybride van docu en theater geworden, waarbij regisseur De Jong het (gedramatiseerde) tweegesprek tussen Nazmiye en haar moeder in de flat en een registratie van de reguliere theatervoorstelling afwisselt met de reacties die deze oproept bij de familieleden van de twee vrouwen.

 

 

Helmut Boeijen arbeid, economie, minderheden, rusland

Butterfly City

butterfly_city

 

‘We hebben de kip met de gouden eieren de nek omgedraaid’, zegt één van de inwoners van de Litouwse stad Visaginas, bijgenaamd Butterfly City (53 min.). Om te mogen toetreden tot de Europese unie moest de Ignalina-kerncentrale, waarvoor de stad in de jaren zeventig speciaal is gesticht, worden ontmanteld. Europa kon geen tweede Tsjernobyl gebruiken (of wilde gewoon geen kroonjuweel van de Sovjet-Unie overnemen).

Inmiddels dreigt de voormalige Sovjet-modelstad, waar vooral Russisch werd gesproken, te verworden tot een spookstad, waar bovendien tweespalt heerst. De ontwikkelingen in een andere voormalige satellietstaat van de Sovjet-Unie, Oekraïne, zetten ook de onderlinge verhoudingen in Visaginas flink onder druk, zo blijkt uit deze sfeervolle documentaire van Olga Cernovaite.

De Russen die bijna een halve eeuw geleden met de kerncentrale meekwamen naar de Baltische staat, zweren nog altijd bij hun voormalige moederland en voelen zich te midden van de oplopende etnische spanningen bovendien regelmatig de zondebok (terwijl ze in Rusland waarschijnlijk ook als buitenlander zullen worden behandeld). Zo ontvouwt zich het verhaal van een gespleten gemeenschap die zijn eigen toekomst in de hand probeert te nemen – en intussen ook gewoon moet zien te overleven.
Helmut Boeijen entertainment, jongeren, minderheden

Mocromode

VPRO

Met het bekijken van een documentaire kun je de deur naar een onbekende wereld open wrikken, waarin je vervolgens ongegeneerd een tijdje mag ronddolen. Die wereld hoeft helemaal niet ver weg te liggen. Neem Mocromode (26 min.), een korte documentaire van Elise Roodenburg en Soufyan el Hammouti over de neven Omar en Moggi. Die speelt zich gewoon af in Rotterdam-zuid en laat toch een wereld zien die voor veel Nederlanders onbekend terrein is.

Onbekend maakt onbemind. Dat geldt zeker voor het deel van de bevolking waartoe de twee jonge vloggers behoren: Nederlands-Marokkaanse jongens. En als ze dan ook nog dure designerkleding van Gucci, Prada en Louis Vuitton dragen, dan ligt de conclusie al helemaal voor de hand: dit kan beslist geen zuivere koffie zijn. ‘Zie je wel, die Marokkanen!’, ze horen het de mensen om hen heen denken. Hoe kom je los van zo’n onuitgesproken (voor)oordeel?

Omar en Moggi ogen inderdaad blits (al zullen ze dat woord zelf nooit gebruiken) en bezigen straattaal met elkaar. De Mocro’s roken een ‘Kalashnikov-waterpijp’. Haren worden ‘gestraight’. En ze gaan op zoek naar ‘de ziekste outfit wat er is’. Afgaande op deze amusante docu zijn de aandoenlijke boezemvrienden echter helemaal niet bezig met kleine criminaliteit, maar met kleine commercialiteit, in de vorm van een eigen YouTube-kanaal. Alles voor opzichtige merkkleding en luxe-artikelen.

Die staan voor iets. ‘Als een jongen schoenen koopt van tweeduizend euro, dan sta ik wel op om hem een handje te geven’, zegt Omar. ‘Status is belangrijk voor jongeren in een achterstandswijk’, verduidelijkt de plaatselijke kapper. ‘Daar gaat het allemaal om.’ Een auto van 20.000 euro behoort niet tot de mogelijkheden, maar schoenen van 800 zijn wél bereikbaar. Waarmee je van niemand dus (ogenschijnlijk) iemand kunt worden.
Helmut Boeijen discriminatie, minderheden

The Rachel Divide

Netflix

Kun je zwart zijn als je twee witte biologische ouders hebt? Rachel Dolezal voelt zich Afro-Amerikaans en profileert zich ook als zodanig, maar ze is in werkelijkheid zo blank als wat. Een doorgeslagen wigger, een white nigger, zogezegd. Dat bleef alleen verborgen. In haar woonplaats Spokane manifesteerde ze zich ‘gewoon’ als woordvoerder van de plaatselijke afdeling van de burgerrechtenbeweging NAACP en roerde ze zich danig in de Black Lives Matters-discussie.

Nadat er in 2015 twijfel ontstond over haatmail die ze in die hoedanigheid zou hebben ontvangen, werd Dolezal kritisch bevraagd door een lokale televisiejournalist. Daarbij kwamen er ook twijfels aan het licht over haar achtergrond. Was ze eigenlijk wel zwart of gewoon ‘een witte vrouw met een afro’? Dolezal probeerde de vraag te ontwijken, liep weg van het interview en viel en passant met donderend geraas van haar voetstuk als spreekbuis van de zwarte gemeenschap.

En nu moet ze verder met haar leven, bespot en verafschuwd. Als een soort Amerikaanse variant op Sylvana Simons, die behalve met haar natuurlijke tegenstanders ook nog eens strijd moet leveren met medestanders die twijfelen of ze is wie ze zegt te zijn en vinden dat ze hun zaak heeft verraden. The Rachel Divide (104 min.) registreert dat ontregelende proces. Dolezal besluit (natuurlijk, zou ik bijna zeggen) om een boek te schrijven. En ze is ook nog zwanger. Van een zwart kind. Toch?

Regisseur Laura Brownson vertelt dat verhaal grotendeels vanuit het perspectief van Dolezal en pleegt bijvoorbeeld geen wederhoor bij haar familie, waarmee ze in enkele diepgaande conflicten verzeild is geraakt (die tevens een licht werpen op haar opmerkelijke levenswandel). Ze houdt het bij de omstreden hoofdpersoon zelf, en haar kinderen die duidelijk met de kwestie in hun maag zitten, maar legt Dolezal hoogst zelden ongenadig op het rooster. Dat laat ze over aan andere media, die de gevallen vrouw met een ‘transraciale identiteit’ maar al te graag en plein publique het vuur aan de schenen leggen.

Ophef en conflict scoren immers altijd. Waarmee Rachel Dolezal, die een getroebleerde jeugd aanvoert als reden voor haar identificatie met zwart Amerika, opnieuw het podium krijgt dat ze blijkbaar zo naarstig zoekt. Ze laat zich maar al te graag opvoeren als het zwarte/witte schaap in het mediacircus dat steeds weer rond haar wordt opgetrokken. Het resulteert uiteindelijk in een ontluisterende slotscène, die deze schrijnende film en de controversiële hoofdpersoon daarvan in een ongemakkelijk perspectief plaatst.
Helmut Boeijen discriminatie, minderheden, politiek, vrijheid van meningsuiting

Golden Dawn Girls

VPRO

Volgens eigen zeggen zijn ze gewoon nationalistisch. Beslist geen neo-nazi’s. Ze zijn toch niet Duits? De Grieken hebben juist gevochten tegen Hitler!

Het is alsof ze de vragen van filmmaker Havard Bustnes niet (willen) begrijpen, de vrouwen van de extreem-rechtse partij Gouden Dageraad. Ze werpen elke vergelijking met het Derde Rijk ver van zich. Ze zijn sociaal-nationalist. Geen nationaal-socialist. Ook al heeft een van de partijprominenten toevallig een ‘Sieg Heil’-tatoeage laten zetten. Die vond hij gewoon mooi en heeft verder helemaal niets met Hitler te maken.

Waarom de vrouwen wilden meewerken aan de documentaire Golden Dawn Girls (92 min.)? Om te laten zien dat ze gewone, normale mensen zijn. Die hun kinderen de universele waarde van liefde leren én die hen, letterlijk, wapenen tegen invloeden van buitenaf, mensen met een ander ras of andere huidskleur bijvoorbeeld. Dat dan weer wel.

Via de vrouwen – waaronder Ourania, de dochter van partijleider Nikos Michaloliakos – probeert Bustnes door te dringen tot het zwarte hart van Gouden Dageraad, dat zichzelf beschouwt als ‘het verzet’ in een vuile oorlog tegen oprukkende buitenlanders. En als hun mannen achter slot en grendel (dreigen te) verdwijnen, treden zij zelf op de voorgrond, strevend naar een klinkende verkiezingsoverwinning.

Golden Dawn Girls had soms wat meer vaart kunnen gebruiken. Tegelijkertijd slaagt de film er glansrijk in om van binnenuit een even omstreden als relevante politieke beweging te portretteren, die doorgaans uit de buurt blijft van (kritische) media. Want inmiddels heeft zo’n beetje elk zichzelf respecterend Europees land zijn eigen Gouden Dageraad.
Helmut Boeijen minderheden, politiek

Onze Manier Van Leven

onzemanier

 

Had de documentaire Onze Manier Van Leven (90 min.), over de verkiezingscampagne van de omstreden politieke beweging DENK, niet wat kritische vragen kunnen gebruiken? vroeg ik me af tijdens het bekijken van de film, waarin maker Jack Janssen zich veelal beperkt tot de rol van vlieg op de muur. Had hij het onafscheidelijke DENK-duo Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk niet gewoon moeten belagen met vlijmscherpe vragen over de Armeense genocide, hun verhouding tot de Turkse president Erdogan en de manier waarop ze andere Turks-Nederlandse politici aan de schandpaal te nagelen?

Pas als Sylvana Simons, volgens Kuzu als ‘een dief in de nacht’, is vertrokken, meldt Janssen zich met zijn eerste en weinig kritische vragen en krijgt de DENK-leider vervolgens ook nog de kans om zijn eigen verhaal te doen en haar van ‘backstabbing’ te beschuldigen. Ook in het navolgende gesprek met diens kompaan Öztürk bijt de interviewer niet door, zodat DENKs frame dat Simons en haar campagneleider uit puur opportunisme zijn vertrokken de overhand blijft houden.

Het plotselinge vertrek van Simons zie je als kijker helemaal niet aankomen, alle interne strubbelingen zijn netjes buiten beeld gehouden. Net als in die andere Nederlandse campagnedocu Jessekrijgen de hoofdpersonen van Onze Manier Van Leven daarnaast wel erg veel ruimte voor window dressing en toneelstukjes voor de camera. Het is alsof ook Jack Janssen zelf dat tijdens het maken van de film door begon te krijgen. Gaandeweg, als de Tweede Kamer-verkiezingen in zicht komen, grijpt hij steeds vaker en scherper in en wint de film aan spanning.

Dat ook kritisch doorvragen (en door en door en door) niet zaligmakend hoeft te zijn, bewijst overigens één van de eerste scènes van deze onderhoudende documentaire als een net iets te scoringsbeluste Powned-journaliste Kuzu blijft achtervolgen met steeds weer dezelfde vraag. ‘Bent u het eens met de uitspraken van Erdogan dat Nederlanders fascisten en nazi’s zijn? Ja of nee?’ Waarna de DENK-leider zich comfortabel kan terugtrekken in zijn positie van onheus bejegende politicus, die hem en zijn partij later bij de verkiezingen geen windeieren zal leggen.

Toch zijn het juist zulke confrontaties waaraan deze film zijn meerwaarde ontleent. Janssen brengt het speelveld waarop DENK zich beweegt, van stekelige twistgesprekken met collega-politici en journalisten tot de verplichte bezoeken aan lokale afdelingen en buurthuizen, van heel dichtbij in kaart en dringt zo bezien wel degelijk door tot de kern van een nieuwe en omstreden politieke beweging en de multiculturele gemeenschap die daarachter schuilgaat.
Helmut Boeijen minderheden, religie

Patience, Patience, T’Iras Au Paradis!


Geduld, straks ga je naar het paradijs!, luidt de Nederlandse titel van deze Belgische documentaire, die in 2015 de Prix Europa voor beste televisieprogramma over diversiteit en de multiculturele samenleving won. In deze levenslustige film van Hadja Lahbib neemt een groepje oudere moslima’s uit Brussel geen genoegen meer met die belofte voor het hiernamaals en besluit om de bloemetjes eens ongegeneerd buiten te gaan zetten.

Hun hele leven hebben ze  netjes voor het huishouden en de kinderen gezorgd. Nu ze eindelijk hun handen vrij hebben, ontdekken Mina en haar goedlachse vriendinnen, geïnspireerd door de vrijgevochten Marokkaanse poetry slamster Tata Milouda, dat een islamitische vrouw nog een ánder leven kan leiden, ontdaan van de vertrouwde huiselijke plichten.

Ze leren lezen en schrijven, bezoeken de opera en besluiten uiteindelijk zelfs om een trip naar New York te maken. Als kijker krijg je ondertussen zicht op een wereld die doorgaans verborgen blijft. Het leidt tot een even voorspelbare als opzienbarende conclusie: ‘t zijn net gewone mensen, daar onder die hoofddoek. Uitroepteken.

De Belgische moslima’s kletsen en giebelen in Patience, Patience, T’Iras Au Paradis! (50 min.) net zo uitbundig als het gemiddelde clubje Nederlandse vrouwen van onbestemde leeftijd, dat in het weekend winkels, musea en restaurants onveilig maakt. Waar die meestal al snel op de zenuwen beginnen te werken, roepen de hoofdpersonen van deze hartverwarmende film vooral gevoelens van vertedering op.
Helmut Boeijen minderheden, onderwijs

Goed Terecht Gekomen In De Schilderswijk

KRO-NCRV

Op woensdag wordt tenslotte Goed Terecht Gekomen In De Schilderswijk (43 min.) uitgezonden, een feel good-film van Reber Dosky waarin docent Eric van ’t Zelfde wil weten hoe het verder is gegaan met de HAVO-leerlingen, van veelal allochtone afkomst, die hij ruim twintig jaar geleden in de klas kreeg.

Waar sommige bevolkingsgroepen in de Schilderswijk tegenwoordig lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan, hunkeren de leraar en de dertigers die hij ooit begeleidde naar de verbondenheid die ze voelden in een tijd waarin niemand nog van Fortuyn of Wilders had gehoord.

‘Hoe zorgen we dat we elkaar weer in de ogen kijken?’, vraagt Van ’t Zelfde zich op een gegeven moment hardop af. De zelfverklaarde oude mopperaar, die ook twijfelt aan het nut van zijn eigen leraarschap, komt uiteindelijk tot een hoopvolle slotsom: zijn oud-leerlingen hebben zich ontwikkeld tot mensen aan wie hij de wereld graag doorgeeft.
Helmut Boeijen minderheden, onderwijs

Je Mag Altijd Bij Me Komen

Viewpoint

Je Mag Altijd Bij Me Komen (52 min.) focust dinsdag op Nezhlya, één van de 42 brugfiguren van de Belgische stad Gent. De van origine Bulgaarse vrouw onderhoudt het contact tussen haar basisschool De Toverberg en ouders die kampen met armoede, alcohol of aanpassingsproblemen. Voor iedereen heeft ze een warm woord en begripvolle blik in de aanbieding.

De aandoenlijke film van Julia Roeselers laat daarbij wel de nodige vragen over Nezhlya zelf onbeantwoord: waarom is ze eigenlijk vanuit haar geboorteland naar België gekomen en hoe houdt zij zich daar nu zelf staande, met twee kinderen (en ogenschijnlijk geen partner)?

Het is intussen geen geheim dat de filmmaakster wel brood ziet in de persoonlijke benadering van Gents brugfiguren, die ook in Nederland een nuttige bijdrage zouden kunnen leveren aan het zorgen voor gelijke kansen in het onderwijs voor iedereen.
Helmut Boeijen minderheden, onderwijs

De Witte Vlucht

KRO-NCRV

In De Witte Vlucht (52 min.) van Camiel Zwart staat vanavond de Nijmeegse Basisschool Het Octaaf centraal. De school ligt midden in een veelkleurige wijk en moet met lede ogen aanzien hoe blanke ouders hun kinderen vaak naar een school in een andere wijk sturen.

Directeur Roger Visser neemt daarmee geen genoegen en gaat op pad om zijn ‘zwarte school’ aan de ouder te brengen in de wijk. Hij is van harte welkom bij een aantal stellen die hun schoolkeuze nog niet hebben bepaald en die een positieve (en wellicht ook wat sociaal wenselijke) grondhouding aannemen tegenover Het Octaaf.

Daarbij is het wel jammer – en ook erg tekenend – dat de ouders die hun kinderen al elders hebben ondergebracht niet voor Zwarts camera willen verschijnen en hem alleen kort telefonisch te woord willen staan. Bang dat ze zullen worden weggezet als elitair of zelfs racistisch. Die scherpte had De Witte Vlucht soms wel een beetje kunnen gebruiken.