Helmut Boeijen beeldende kunst, dictaturen, kunst & cultuur, recht, rusland, vrijheid van meningsuiting

Bericht Van Sasha

VPRO

Klanten van een supermarkt in Sint-Petersburg treffen begin 2022 ineens wel heel opmerkelijke teksten aan op de prijskaartjes bij enkele producten:

‘Mijn overgrootvader heeft niet in de Tweede Wereldoorlog gevochten, zodat Rusland een fascistische staat kon worden en vervolgens Oekraïne zou aanvallen.’

‘Het Russische leger heeft een kunstopleiding in Marioepol gebombardeerd. Ongeveer vierhonderd mensen verschansten zich daar voor beschietingen.’

‘Poetin liegt ons al twintig jaar voor via een televisiescherm. Het gevolg van deze leugens is onze bereidheid om oorlog en zinloze doden te rechtvaardigen.’

De teksten zijn afkomstig van de Russische kunstenares Sasha Skochilenko. Op 11 april 2022 wordt ze aangehouden vanwege haar openlijke protest tegen de oorlog. Ze riskeert maar liefst tien jaar gevangenisstraf. In Bericht Van Sasha (54 min.) volgt filmmaker Anna Rudikova de Kafkaëske rechtsgang tegen de moedige jonge vrouw via haar vriendin Sonya en hun beste vriend Lyosha.

Terwijl Sasha in een soort eeuwigdurend voorarrest terecht is gekomen, met steeds weer nieuwe hoorzittingen, moet ze zien te overleven in een smerige, overvolle gevangenis, waar geen rekening wordt gehouden met het glutenvrije dieet dat ze heeft vanwege haar auto-immuun ziekte. De jonge activiste houdt zich onledig met sporten en tekenen, om haar verstand niet te verliezen.

Ook voor haar thuisfront wordt het proces een uitputtingsslag, waarbij ze de strijd aan moeten binden met de veelkoppige en gevoelloze vijand, die eerder ook al was te zien in verwante films als The New Greatness Case en The Dmitriev Affair. Een staatsapparaat dat zich niets gelegen laat liggen aan individuele burgers en rücksichtslos ingrijpt als ze denkt dat die zich niet schikken.

Zo’n nietsontziende opponent onthult tegelijkertijd ook wie echte vrienden zijn. In hun strijd voor gerechtigheid en tegen de machthebbers, die getuige deze grimmige fly on the wall-docu even vaak absurd als bedreigend wordt, steunen Sasha en de haren elkaar door dik en dun. Totdat er na anderhalf jaar eindelijk ‘recht’ wordt gesproken: invrijheidsstelling of toch enkele jaren strafkolonie?

Helmut Boeijen hiphop, kunst & cultuur, literatuur, muziek

Big Fun In The Big Town

VPRO

Het is een kwaliteit: als maker weten, aanvoelen, wanneer je waar moet zijn. In de herfst van 1986 togen presentator Marcel Vanthilt, regisseur Bram van Splunteren, cameraman Deen van der Zaken en geluidstechnicus Bert van den Dungen naar New York om daar de opkomst van hiphop op te tekenen. De tv-docu Big Fun In The Big Town (40 min.) geldt inmiddels als een echte klassieker.

Nu hiphop een halve eeuw oud is en allang doorgedrongen tot de mainstream, krijgen die beginjaren alleen maar meer glans. Ook doordat de helden van toen nog zeer benaderbaar waren. Vanthilt belt bijvoorbeeld gewoon aan bij een huis in Queens. ‘Woont LL Cool J hier?’ vraagt hij aan de oudere vrouw die de deur opent. ‘Inderdaad’, antwoordt de grootmoeder van de dan achttienjarige rapper. Ze zijn van harte welkom. In de kleine woonkamer hangt een gouden plaat aan de muur.

LL blijkt gewoon een jongen die populair wil zijn bij de meisjes en daarom maar over de liefde rapt. Even daarvoor heeft een andere hiphop-grootheid, Darryl ‘DMC’ McDaniels van Run-DMC, al zijn nieuwe Cadillac laten zien en op straat gerapt over ‘My Adidas’. Zoals Grandmaster Flash, die met The Furious Five één van hiphops allereerste wereldhits (The Message) had, dan al een stoomcursus scratchen heeft gegeven en Doug E. Fresh mocht laten zien wat human beatboxen inhoudt.

Dit hiphop-document beschikt over nog meer uitgesproken troeven: platenbaas Russell Simmons van Def Jam Records, gangstarapper Schoolly D en wijlen Suliaman El Hadi, één van The Last Poets, een groep Afro-Amerikaanse dichters die vanaf eind jaren zestig politiek geladen spoken word-performances gaf en zo mede het fundament legde voor wat uiteindelijk hiphop zou worden. En op een feest is ook nog een jeugdige versie van de invloedrijke vrouwelijke rapper Roxanne Shante te ontwaren.

De hiphop van toen speelde zich vooral op straat in de grote steden af, waar groepen (zwarte) jongeren rondhingen en de drug crack zijn verwoestende entree begon te maken. Die wereld kreeg zijn weerslag in geheel eigen muziek, taal en stijl en werd treffend vereeuwigd door een groepje muziekpioniers uit Nederland en België. In eigen land zouden ze zo ook een hele generatie jongeren in aanraking brengen met hiphop. En die begonnen dan weer hun eigen stroming: nederhop.

Helmut Boeijen film, kunst & cultuur

Isabelle Huppert: Message Personnel

AVROTROS / Ina1

De camera houdt van haar, maar hoeveel houdt zij eigenlijk van de camera? Nadat ze iets heeft gedaan in een film, bijvoorbeeld het spelen van een vrouw die achter haar eigen verkrachter aangaat in Paul Verhoevens scandaleuze speelfilm Elle (2016), vraagt Isabelle Huppert zich altijd af hoe ze dat toch heeft kunnen doen. Het zou haar nu in elk geval nooit meer lukken, stelt de Franse actrice bij aanvang van dit (zelf)portret.

Regisseur William Karel heeft Isabelle Huppert: Message Personnel (51 min.) volledig opgebouwd uit archiefbeelden; van kindervideo’s, filmklassiekers die haar hebben beïnvloed en (oude) interviews tot fragmenten uit haar omvangrijke oeuvre, dat speelfilms als Heaven’s Gate, La Pianiste en 8 Femmes omvat. Met bestaand materiaal vindt hij een eigen verhaallijn, die door Huppert zelf, buiten beeld, van commentaar wordt voorzien.

‘In La Dentellière werd ik naar de rand van een klif gebracht met m’n ogen dicht’, vertelt ze bijvoorbeeld om haar afhankelijkheid van anderen te illustreren. ‘Dat is de perfecte metafoor voor het acteren. De acteur begeeft zich blind naar de rand van de afgrond. Dat heet vertrouwen.’ In de bijbehorende filmscène begeeft een jonge versie van Huppert zich inderdaad verdacht dicht naar het einde van een rotspartij. ‘Ben je bang?’, vraagt haar tegenspeler. ‘Loop maar.’

En zo blijft ze nu al bijna al een halve eeuw in beweging, voortgedreven door grote regisseurs als Claude Chabrol, Jean-Luc Godard en Michael Haneke. In een carrière, hier netjes op een rijtje gezet en van context voorzien, waarin ze zichzelf voortdurend heeft herontdekt – en waarin ze zich door die gewillige camera steeds opnieuw laat ontdekken. Zonder overigens héél veel van zichzelf of haar privéleven prijs te geven.

Of, zoals ze het zelf formuleert: ‘Uiteindelijk vraagt de actrice in elke film: Wie ben ik? Ze vindt het antwoord niet. Daarom blijft ze films maken.’