Homecoming: Marina Abramovic And Her Children

Een trip nostalgia van de Servische kunstenares Marina Abramovic, die in haar videokunst en performances gedurig met zelfpijniging en uitputting in de weer is geweest, kan nooit echt comfortabel worden. Dat gebeurt dan ook niet.

Terwijl ze zich in 2019 met de overzichtstentoonstelling The Cleaner opmaakt voor een bezoek aan haar geboortestad Belgrado in het voormalige Joegoslavië, reist Abramovic door haar eigen leven en loopbaan. Dat begint al direct in stijl. ‘De nacht voordat ik werd geboren droomde mijn moeder dat ze een gigantische slang zou baren’, vertelt ze, met kenmerkend gevoel voor drama. ‘De volgende dag, na een partijbijeenkomst, braken haar vliezen.’

De kunstenares claimt zelf de rol van verteller in de boeiende documentaire Homecoming: Marina Abramovic And Her Children (83 min.) van regisseur Boris Miljkovic en doet daarin ankerpunten uit haar eigen persoonlijke geschiedenis aan. Haar jeugd bijvoorbeeld, gedomineerd door een zeer strikte moeder en het regime van de communistische leider Tito. Die zijn oneindige inspiratiebronnen gebleken voor haar.

Ook Marina Abramovic’s samenwerking/relatie met kunstenaar Ulay kan vanzelfsprekend niet ontbreken. Ze waren twaalf jaar samen. ‘En ik zou nog net zo lang door hem moeten lijden’, voegt ze er onderkoeld aan toe. Daarna volgt niettemin een als performance verpakt emotioneel weerzien, begeleid door de lekker melodramatische muziek van Antony and the Johnsons. In het aangezicht van haar voormalige andere helft houdt de hoofdpersoon ‘t niet droog.

De enerverende ontmoeting vormt, samen met reprises van bekende performances van Marina Abramovic, de opmaat naar een verrassend warmbloedige apotheose: een spontane groepsperformance in haar eigen Belgrado, waarvoor ze haar participanten zowaar een onversneden positieve opdracht meegeeft. Geef elkaar onvoorwaardelijke liefde.

Homecoming: A Film By Beyoncé

Netflix

Is Homecoming: A Film By Beyoncé (137 min.) een documentaire? Dat lijkt me een definitiekwestie. Als klassiekers zoals The Last Waltz (The Band) en Stop Making Sense (Talking Heads) tot het genre worden gerekend, dan dient dat ook te gelden voor deze dampende concertfilm van de Amerikaanse zangeres Beyoncé Knowles-Carter.

De hoofdmoot van de film wordt gevormd door de twee shows die de flamboyante superster gaf op het Amerikaanse Coachella-festival in 2018, waar ze de eerste zwarte vrouwelijke hoofdact uit de historie was. ‘Beychella’ is een groots opgezet, zorgvuldig gechoreografeerd en met veel bravoure uitgeserveerd spektakelstuk, waarmee Beyoncé zich nadrukkelijk plaatst in de muzikale en culturele historie van zwart Amerika, van de zwarte vrouwen in het bijzonder. De docu is niet voor niets gelardeerd met verwijzingen naar Afro-Amerikaanse iconen als Nina Simone, Audre Lorde en Alice Walker.

Een ander hoofdbestanddeel van de film is daarmee nauw verbonden: hoe een willekeurig zwarte moeder, die na haar loodzware zwangerschap en de geboorte van haar tweeling bepaald niet topfit is, weer de ‘queen of pop’ Beyoncé moet zien te worden en zich intussen stort op een zeer ambitieuze show, waarin ze een groep van tweehonderd (!) Afro-Amerikaanse performers alle ruimte geeft om te excelleren, gasten ontvangt als haar echtgenoot Jay-Z, zus Solange en voormalige leden van Destiny’s Child en zelf tóch het stralende middelpunt moet worden. Ga er maar aanstaan.

Via ‘fly on the wall’-beelden van de uitputtende repetities met haar dansers en een enorme marching band, bijeengehouden door een persoonlijk audiodagboek, wordt die terugkeer inzichtelijk en invoelbaar gemaakt. De norm ligt torenhoog, zowel voor Beyoncé als haar entourage. Maar het resultaat is ernaar: een volvet, funky, sensueel en diepzwart concert, waarmee ook een door en door ‘witte’ huiskamer voor dik twee uur kan worden omgedoopt tot ‘Beychella’. Homecoming geeft bovendien enigszins zicht op het fenomeen Beyoncé – of op zijn minst op hoe ze zichzelf ziet of wil zien.