Helmut Boeijen genocide, geweld, misdaad, oorlog, vrijheid van meningsuiting

The Act Of Killing


Als je iemand een bijzonder ongemakkelijke filmavond wilt bezorgen, schotel hem dan zonder al te veel voorinformatie The Act Of Killing(2012) voor. Ik heb tweemaal een avond – en de bijbehorende nacht en dagen daarna – laten vergallen door de bikkelharde film van Joshua Oppenheimer en begin nooit meer aan een derde kijkbeurt. Terwijl ik dit intik, spuug ik tussen twee vingers door op de grond. Beloofd. Uit puur zelfbehoud overigens.

Tegelijkertijd zou ik iedereen die de film nog niet heeft gezien aanraden om er direct een paar uurtjes voor vrij te maken. The Act Of Killing, de zogenaamde director’s cut zelfs (159 min.). Zorg dan wel voor tissues, een emmertje en enkele hulplijnen, want een walgelijkere kijk op de wrede inborst van dé mens – nee, laten we het comfortabel houden – van sómmige mensen zul je niet snel meer krijgen.
Oppenheimer heeft voormalige Indonesische massamoordenaars, die het land halverwege de jaren zestig enthousiast zuiverden van communisten en andere onwelgevallige landgenoten, gevraagd of ze de hoofdrol willen spelen in een overdadig aangeklede speelfilm over hun eigen heldendaden. De inmiddels bejaarde mannen happen enthousiast toe en kruipen nog eenmaal in de rol van hun leven.

Waar de gemiddelde kijker – hopelijk – een stel voormalige criminelen met een nauwelijks ontwikkeld moreel besef ziet, die tegenwoordig zowaar een soort macabere fanbasis lijken te hebben, menen ze zelf dat die film hen eindelijk die welverdiende roem zal brengen. De camera biedt hen tevens de mogelijkheid om hun vakkennis over te dragen, want hoe kun je nu eigenlijk het beste prikkeldraad om iemands nek wikkelen en waar moet je die dan aantrekken? Wacht, ze demonstreren het wel even.

The Act Of Killing is zo’n film die je nooit meer vergeet – al zou je eigenlijk niets liever willen. Oppenheimer filmde tegelijkertijd overigens ook het aangrijpende The Look Of Silence (2014), een documentaire met een conventionelere opzet, waarin de kant van de slachtoffers van de Indonesische genocide wordt belicht. Ook die film klapt er genadeloos in. Beide documentaires werden genomineerd voor een Oscar en sleepten diverse prijzen in de wacht.

Joshua Oppenheimer is na het filmen van zijn indrukwekkende tweeluik uit Indonesië vertrokken en zal daar ook niet snel terugkeren. ‘Ik kan Indonesië waarschijnlijk zonder problemen in’, vertelde hij halverwege 2015 in een interview met The New York Times. ‘Ik weet alleen niet zeker of ik het land ook weer levend kan verlaten.’
Helmut Boeijen oorlog, recht

Defending Brother No. 2

VPRO

Broeder nummer een, de beruchte Pol Pot, heeft zich nooit hoeven te verantwoorden voor zijn daden als leider van de Cambodjaanse Rode Khmer. De nummer twee van het schrikbewind, dat halverwege de jaren zeventig twee miljoen landgenoten slachtofferde voor een communistisch ideaal, moet wél voor een VN-tribunaal verschijnen.

De Nederlandse advocaten Michiel Pestman en Victor Koppe worden ingevlogen om de inmiddels hoogbejaarde Nuon Chea te verdedigen. Het moet de zaak van hun leven worden, een moderne variant op de Nazi-processen in Neurenberg. In een land dat nog altijd opzichtig worstelt met zijn verleden.

Niet veel later keert Pestman alweer gedesillusioneerd huiswaarts. Koppe wil van geen wijken weten. Hij besluit zelfs definitief naar Cambodja te vertrekken. Kalm maar vastberaden volgt regisseur Jorien van Nes in Defending Brother No. Two (90 min.) gedurende enkele jaren zijn pogingen om de (vermeende) oorlogsmisdadiger ter zijde te staan.

Tijdens het groots opgezette proces tegen Chea, waarin de hele verdorven historie van het Rode Khmer-tijdperk nog eens minutieus wordt doorlopen, hangt intussen voortdurend de vraag boven de markt of Cambodja eigenlijk wel klaar is voor een eerlijke blik in de spiegel.
Helmut Boeijen geschiedenis, kunst & cultuur, oorlog

De Strijd Om Het Srebrenica Museum

KRO-NCRV

Ruim twintig jaar na dato zorgen de verwikkelingen rond de genocide in Srebrenica, en de rol van de Nederlandse Dutchbat-militairen daarin, nog altijd voor verhitte discussies. Bij het dorp in het voormalige Joegoslavië werden in 1995 zeker 8000 moslimmannen vermoord door Bosnisch-Servische troepen. En Nederland voelt zich daarvoor (mede)verantwoordelijk.

Kamp Westerbork en PAX hebben de opdracht gekregen om de ‘wiedergutmachungssteun’ die Nederland sinds de volkerenmoord heeft gegeven ter plaatse tot een passend eind te brengen met een expositie. Daarmee begeven ze zich in een politiek mijnenveld, waarbij er elk moment een explosief kan afgaan.

Want recente historie laat zich niet zomaar terugbrengen tot geobjectiveerde feiten. Elke belangengroep, van ‘de weduwen van Srebrenica’ tot Dutchbat-veteranen, heeft zijn eigen visie op die werkelijkheid. Binnen dat spanningsveld proberen de historici een verantwoorde expositie samen te stellen.

Dat betekent politiek bedrijven. De bewogen documentaire De Strijd Om Het Srebrenica Museum (54 min.) van Kay Mastenbroek laat zien dat dit, om Von Clausewitz nog maar eens te parafraseren, gewoon een voortzetting van oorlog kan worden. Met geheel andere middelen, verklarende teksten en illustratief beeldmateriaal bijvoorbeeld, dat wel.