Helmut Boeijen misdaad, seksueel geweld

Als Je Ons Kan Horen

Prime Video / VRT

Het duurt bijna vijftig minuten voordat zijn naam voor het eerst valt in de vierdelige serie Als Je Ons Kan Horen (Franse titel: Innommable, 223 min.): Dutroux, zonder voornaam erbij. Hij leidt de Belgische rechercheurs, die hem enkele dagen eerder hebben aangehouden en verhoord, op 15 augustus 1996 naar een huis in het Waalse stadje Marcinelle, waar twee ontvoerde tienermeisjes worden aangetroffen: Sabine Dardenne (12) en Laetitia Delhez (14).

Vier andere Belgische meisjes zijn dan nog vermist. De ouders van de verdwenen zevenjarige vriendinnetjes Julie Lejeune en Mélissa Russo verkeren al veertien maanden in opperste onzekerheid over het lot van hun dochters. De vaders en moeders van Eefje Lambrecks (19) en An Marchal (17), verdwenen na een optreden van de Nederlandse hypnotiseur Rasti Rostelli in Oostende, lopen ook al een jaar met een gigantische steen in hun maag rond.

Aflevering 1 van deze indringende miniserie van Joeri Vlekken is volledig gericht op hen: ouders die met het ergst denkbare worden geconfronteerd – de verdwijning van een kind – en volledig in het duister tasten over wat er met hen is gebeurd. Omdat ze het gevoel hebben dat de politie verzaakt, zetten ze zelf alles op alles om hun dochters te vinden. En altijd zijn er camera’s en journalisten die hen een podium bieden – en hun leed van dichtbij vastleggen.

Vlekken kiest consequent het perspectief van deze ouders. Als in de tweede aflevering duidelijk wordt dat Dutroux, Marc dus, en zijn handlangers waarschijnlijk betrokken zijn geweest bij de vermissing van hun kinderen, blijft de serie dit benaderen vanuit hen, de nabestaanden in spe. Van hen blijkt ook opvallend veel en zeer tragisch beeldmateriaal te zijn gemaakt, bijvoorbeeld van hoe Ans ouders thuis op nieuws wachten terwijl er bij Dutroux opgravingen worden gedaan.

Als Je Ons Kan Horen presenteert alle tragische ontwikkelingen sober en zakelijk, zonder vet aangezet true crime-randje. Dat is ook zeker zo effectief. Joeri Vlekken laat de gebeurtenissen inkaderen door agenten en journalisten die bij de zaak betrokken waren – de directe familieleden van Dutroux’s slachtoffers participeren niet in de serie – maar laat vooral het archiefmateriaal, ondersteund door een stemmige soundtrack, zijn verpletterende werk doen.

Deel 3 concentreert zich op de volkswoede over De Zaak Dutroux, die uitmondt in een Witte Mars in Brussel. Daarna volgt in de slotaflevering de juridische afwikkeling ervan, waarbij Marc Dutroux voor het eerst herkenbaar in beeld is te zien. Met mate, dat wel. Dit onderstreept nogmaals Vlekkens insteek: niet het ‘monster’, de meest gehate man van België, de potentiële true crime-held, staat centraal, maar zijn slachtoffers, de overledenen en hun familieleden.

Juist doordat de docuserie elke vorm van sensatiezucht ontbeert en ook de bijbehorende (complot)theorieën over een pedofilienetwerk nauwelijks exploreert, komt de impact van wat Dutroux en zijn handlangers hebben aangericht extra hard binnen. De steeds terugkerende tijdlijn waarop alle ontwikkelingen worden geplaatst is in dat verband pijnlijk effectief. Eerst: zoveel dagen sinds de meisjes zijn verdwenen. Dan: het aantal dagen sinds zij zijn gevonden.

Onverdraaglijke onzekerheid, gevolgd door onpeilbaar verdriet. Het leed van de ouders, de overlevende meisjes, een heel land eigenlijk, etst zich zo ook in de ziel van de kijker.

Trailer Als Je Ons Kan Horen

Helmut Boeijen entertainment

Rasti Rostelli: The Show Must Go On

Videoland

Marc Dutroux kostte hem bijna dertig jaar geleden zijn carrière. Althans, dat is de premisse van de tweedelige documentaire Rasti Rostelli: The Show Must Go On (84 min.), die toevallig wordt uitgebracht op het moment dat de ‘meesterhypnotiseur’ een comeback wil maken. Zijn drijfveren? Voormalig voorprogramma Hans Klok windt er geen doekjes om: ‘Ik denk geld. Want hij heeft altijd een hoop geld nodig. Maar misschien heb ik ‘t helemaal mis. Misschien hunkert hij wel naar de publieke aandacht.’

‘Ik heb meer dan vijftig- tot zestigduizend mensen gehypnotiseerd op het podium’, stelt de Arubaanse Nederlander Rasti Rostelli (echte naam: Roland van den Berg) over zijn glorieperiode in de jaren tachtig en negentig. De beelden daarvan spreken nog altijd tot de verbeelding: een goeroe-achtige verschijning laat hoogzwangere mannen op het podium bevallen, geeft enkele vrouwen ondraaglijke jeuk door een voodoopop te kriebelen en praat anderen aan dat ze helemaal naakt op het plankier staan. Verbijsterend, tussen hemel en aarde laverend topamusement! Of toch smakeloos en ethisch bijzonder twijfelachtig leedvermaak?

Dit gelikte portret past in een soort herwaardering van de goeroes/charlatans uit het recente verleden, die eerder al resulteerde in miniseries zoals Jomanda: Lady Of The Light en Op Hete Kolen: Het Leven Volgens Emile Ratelband. Het procedé is bekend: een omstreden hoofdpersoon, enkele intimi (zus Ilva van den Berg, jeugdvriend Glenn Pocorni, protégé Menno Bandini en neef/technicus Ricardo Tuinenburg Muis), een paar mediatypes die hem ter wille zijn geweest (Fayah Lourens, die door Rasti van haar wijnverslaving zou zijn afgeholpen, en de ‘Brutale Meiden’ Jennifer de Jong en Tatum Dagelet) en criticasters zoals hoogleraar klinische psychologie Willem van der Does en Jan Willem Nienhuys van de Stichting Skepsis.

Regisseur Manon Hoornstra lardeert Rostelli’s comebackverhaal, dat nog wel wat open eindjes bevat, met spraakmakende fragmenten uit zijn vroegere shows, smeert de boel dicht met zo’n beetje de halve top 100 van de jaren tachtig en heeft daarnaast nog één uitgesproken troef achter de hand: de Vlaming Philippe Coppens. Als achttienjarige was hij in 1995 te gast bij een Rasti Rostelli-show in het Casino te Blankenberge. Nadat Coppens onder hypnose met ontbloot bovenlijf een showtje bleek te hebben weggegeven als ‘de beste danser van The Chippendales’, kreeg hij vrijkaarten om de dag erop terug te komen. Die gaf hij door aan twee vriendinnen met wie hij op vakantie was.

En zo kwam het monster dat Marc Dutroux heet in Rasti Rostelli’s leven.

Helmut Boeijen jongeren, kinderen, misdaad, seksueel geweld

Petites

Rayuela Productions

Ruim 25 jaar zijn alweer verstreken sinds België en de rest van de wereld in de greep raakten van Marc Dutroux. Zijn arrestatie in 1996 zette een collectieve martelgang in gang. Eerst werden de vermiste meisjes Sabine en Laetitia aangetroffen in zijn huis in het Waalse Marcinelle, onder de rook van Charlois. Later bleek dat hij, samen met zijn vrouw Michelle Martin en handlanger Michel Lelièvre, ook verantwoordelijk was voor de geruchtmakende verdwijningen van andere jonge meisjes, waarnaar al een hele tijd werd gezocht: Julie en Melissa. En An en Eefje.

Over Marc Dutroux, de gewetenloze kinderontvoerder en -verkrachter, de spil van een internationaal (?) pedofielennetwerk en de volksvijand die enkele jaren later zowaar nog uit de gevangenis wist te ontsnappen ook is sindsdien veel gezegd en geschreven. Over het complete falen van de Belgische rechtsstaat, waardoor hij véél te lang ongestoord zijn gang kon gaan, eveneens. En over de massale volkswoede als gevolg daarvan, die op 20 oktober 1996 culmineerde in de zogenaamde Witte Mars te Brussel, een massale betoging zonder spandoeken of politieke slogans, natuurlijk ook.

De Zaak Dutroux behoort tot de grootste trauma’s van het moderne België. Dat is ook de insteek die regisseur Pauline Beugnies kiest in de documentaire Petites (Engelse titel: The End Of Innocence, 93 min.). Ze belicht de tragische geschiedenis vanuit het perspectief van kinderen die met ‘Dutroux’ opgroeiden, op zijn jachtterrein bovendien. Gedetailleerd schetsen dertig volwassen Belgen, off screen, hoe ze de gebeurtenissen als kind hebben beleefd en welke gevolgen die hadden voor hun ontwikkeling. De één verzamelde krantenknipsels, een ander maakte speciale radio-uitzendingen over de kwestie.

Hun herinneringen – van ongeloof, angst en verdriet – worden ondersteund door nieuwsreportages en interviews uit de periode dat de nachtmerrie aan het licht kwam en ogenschijnlijk willekeurige familievideo’s uit dezelfde tijd – VHS-beelden die zomaar uit onze eigen kindertijd of gezinnen afkomstig hadden kunnen zijn. Op die manier vloeien de waan van die donkere dagen en de dagelijkse dingen uit het leven van een opgroeiend kind samen tot een persoonlijke impressie van de kwestie die onder de huid van een complete generatie is gekropen en daar springlevend lijkt te zijn gebleven.

‘Voor mij kan elke volwassene een gevaar zijn’, illustreert één van de geanonimiseerde hoofdpersonen bijvoorbeeld treffend hoe seksualiteit voor haar al op heel jonge leeftijd bezoedeld is geraakt. ‘Maar ik wil m’n kinderen die verdrongen gevoelens ook niet inprenten. Daar mogen zij niet het slachtoffer van worden.’ Even daarvoor heeft iemand ook al geconstateerd dat de volwassenen destijds hun catharsis hebben gehad met het politieke debat. ‘Daarmee hebben ze al hun emoties kunnen uiten’, klinkt het spijtig. ‘Al die opstandigheid, wrevel en haat. En de kinderen, tsja…’ 

Het is een wrange conclusie voor een krachtige film, over Dutroux’ directe en indirecte slachtoffers en het land waarin zij nu al 25 jaar leven.

Helmut Boeijen Docville 2022, jeugddocu, jongeren, Movies That Matter 2021, Nederlands Film Festival 2021, vluchtelingen

Shadow Game

Je kunt het, zoals zij zelf proberen te doen, beschouwen als een game. Een spel dat overigens best jaaaren kan duren. Vóór je leven, mét de omstandigheden en tégen de (grens)politie. Het speelveld omvat bovendien zowat het complete Europese continent. En de spelers komen vanuit alle windstreken. Zolang het leven er maar (veel) slechter is dan hier, in het vrije westen. Afghanistan bijvoorbeeld. Syrië, natuurlijk. Of, ook altijd spannend, Soedan of Iran.

Shadow Game (90 min.) dus. De deelnemers, veelal jonger dan achttien, opereren het liefst in teams, maar als puntje bij paaltje komt staan ze er natuurlijk helemaal alleen voor. Dan is het ieder voor zich. Het kan alleen wel prettig zijn om samen het treinspel te spelen. Het containerspel. Of het loopspel. Vooral dat. Van het ene naar het andere land. Of, ook dat, verplicht enkele stappen achteruit of terug naar start. Ze proberen er desondanks de moed in te houden. Ze moeten wel.

‘Als je een berg opklimt en valt, verlies je en ga je dood’, zegt een vijftienjarige Afghaanse jongen, die dan al zeven maanden deelneemt, met de nodige zelfspot. ‘Als je eroverheen komt, win je.’ Aan dit spel met grenzen, verlevendigd met een bezwerende soundtrack, nemen ook de twee Syrische broers deel, die al in Jano & Shiro, A Brother’s Journey, eveneens van Els van Driel en Eefje Blankevoort, op weg waren naar de prijs: een verblijfsvergunning in een veilig Europees land.

Stuk voor stuk fantaseren de jongens – geen meisje te bekennen – over een zorgeloos bestaan in het vrije en welvarende Westen, als er geen spelletje meer met hen wordt gespeeld. Die droom moet worden verwezenlijkt via een tocht door het Europese mijnenveld, soms letterlijk, dat door de makers van Shadow Game is gevisualiseerd als een soort speelbord (dat je als buitenstaander het liefst, met een flukse beweging, ondersteboven zou gooien). God zegen de greep. Of: inshallah.

Als plaatselijke autoriteiten de spelers bijvoorbeeld weer eens confronteren met hun eigen variant op die dodelijke Neerlands Hoop-riedel (‘dit is het spel, dat zijn de regels en zo moet het gespeeld worden’) en een beurt laten overslaan in een godvergeten oord in Servië, Griekenland of Hongarije. Waar alle hoop op een hoger level lijkt te vervliegen. Dan heeft het spel even al zijn glans verloren. Even later ploegen ze toch weer verder. Wat rest hen anders?

Het is geen spel dat iemand voor z’n plezier speelt. Al blijven de deelnemers stug zichzelf filmen en hebben ze soms ook gewoon lol onderweg, bijvoorbeeld als ze luidkeels de Clash-hit Should I Stay Or Should I Go? zingen. Shadow Game omvat hun totaalervaring. Van ontheemd zijn in niemandsland. Waar niemand op je zit te wachten. Behalve de opponent dan. Een enkeling bereikt desondanks de finish, anderen dolen eindeloos rond in de uithoeken van het speelveld. Totdat ook hun game over is.

Helmut Boeijen familie, IDFA 2020, syrië, vluchtelingen

Jano & Shiro, A Brother’s Journey

De voettocht begon in Syrië. Daarna volgden Turkije, Griekenland, Albanië, Montenegro, Bosnië en Kroatië. De broers Jano (18) en Shiro (15) leerden intussen op elkaar te vertrouwen. Ze moesten wel. ‘Ik kan mijn jeugd niet opnieuw beleven’, verzuchtte Jano onderweg, in de Kroatische sneeuw en veel te verstandig voor zijn leeftijd. Over zijn broer: ‘Hij heeft nog twee of drie jaar. Ik hoop dat hij nog zoiets als een kindertijd heeft voordat hij volwassen wordt.’

En toen ineens, bij de Sloveense grens, raakten ze elkaar kwijt. Geconfronteerd met de politie sloegen de broers op de vlucht. Allebei een andere kant op. Kwijt. Verloren ook. Jano moest op zoek naar zijn jongere broertje en probeerde intussen zijn vader, die nog gewoon ‘thuis’ verbleef, te kalmeren. ‘Nog steeds geen nieuws over Shiro?’, vroeg die ongerust. ‘Maak je niet druk’, antwoordde zijn oudste zoon, ook tegen zichzelf. ‘Die belt morgen wel.’

In Jano & Shiro, A Brother’s Journey (34 min.), de voorbode van een groter project over de reis van minderjarige vluchtelingen door Europa genaamd Shadow Game, volgen Eefje Blankevoort en Els van Driel de twee Syrische broers tijdens hun jarenlange tocht naar een nieuw en veilig thuis. Ze zullen in het kielzog van Jano en Shiro nog diverse plekken moeten aandoen. En eenmaal op de plaats van bestemming, Nederland, wacht de Syrische broers opnieuw een scheiding.

Shiro kan als minderjarige direct een start maken met zijn nieuwe leven, de (net) meerderjarige Jano is veroordeeld tot een ellenlange asielprocedure, in een andere uithoek van het land bovendien. Het is een treffend slotakkoord voor deze barre en louterende trip door een wereld die eigenlijk niet op jongens zoals zij zit te wachten. Blankevoort en Van Driel brengen hun coming of age-reis, met effectief gebruik van splitscreen en prikkelende muziek, krachtig in beeld.

Waarbij na afloop de vraag blijft hangen of de ervaringen onderweg Jano en Shiro nog parten gaan spelen in hun nieuwe bestaan.

Helmut Boeijen syrië, vluchtelingen

De Deal

Human

‘Als je je vingertop op de kust van Turkije zet, zit de grens bij de onderkant van je vinger.’ Op het Griekse eiland Lesbos krijgen nieuwe vrijwilligers heel praktische instructies. Met een verrekijker gaan ze straks in de gaten houden dat er geen vluchtelingen verdrinken tijdens de overtocht vanuit Turkije. Of, dat kan ook, ze gaan hen waarschuwen voor de Turkse kustwacht.

Europa heeft wel degelijk een menselijk gezicht als het gaat om de opvang van vluchtelingen vanuit oorlogsgebied, zo wil De Deal (52 min.) maar zeggen. Tegelijkertijd is er het (hardvochtige) Europese beleid, twee jaar geleden vervat in de zogenaamde Turkije-deal, die een einde moest maken aan de eindeloze stroom vluchtelingen. Maar zorgt diezelfde deal ook voor de beloofde humane behandeling van die ontheemde mensen? Als je in deze film het relaas hoort van de Syriër Ramy Quidmany, die zonder reisvergunning is gestrand op Lesbos, is twijfel zeker op zijn plaats.

Één van de architecten van de deal, de Oostenrijker Gerald Knaus van een denktank die is gericht op stabiliteit in Europa, blijft in deze genuanceerde documentaire van Els van Driel en Eefje Blankevoort (die eerder het thematisch verwante De Asielzoekmachine maakten) echter het eminente belang ervan benadrukken: het overeind houden van Het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties, dat in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog werd opgesteld. Als het rijkste continent van de wereld de Turkije-deal al niet kan opbrengen, zo redeneert Knaus, dan is dat hele VN-Vluchtelingenverdrag op sterven na dood.

De Nederlandse Europarlementariër Kati Piri (PvdA) heeft niettemin serieuze twijfels bij de gesloten overeenkomst, maakt ze duidelijk in een verhit gesprek met Knaus, die het hele werelddeel afreist om een beter asielbeleid te bepleiten. Zij vraagt zich af of Europa zijn ‘part of the deal’ eigenlijk wel nakomt. Om die stellingname te illustreren gebruiken de filmmakers (door vluchtelingen gemaakte) beelden van het kamp Moria, waar een normaal leven vrijwel onmogelijk lijkt. Psychische problemen, die kunnen resulteren in hongerstakingen en zelfmoordpogingen, zijn er aan de orde van de dag.

Cynisch bezien is dat ook precies wat bepaalde beleidsmakers willen; wantoestanden bij de opvang ontmoedigen mensen om de oversteek te maken naar Fort Europa. Daar, bij de virtuele muren van de Europese gedachte en realiteit, toont datzelfde continent echter ook zijn menselijke kant, zo laat De Deal zien: plaatselijke bewoners en vrijwilligers uit heel Europa, die vluchtelingen als mens tegemoet treden en samen met hen bijvoorbeeld een met liefde bereide maaltijd gebruiken. Zo bezien is deze ingetogen documentaire niets minder dan een pleidooi voor medemenselijkheid.