Helmut Boeijen leger, tweede wereldoorlog

D-Day: The Unheard Tapes

EO

De soldaten van de geallieerden die op 6 juni 1944 in Normandië aan land gingen om Europa te ontdoen van Hitler en de nazi’s hebben door de jaren al de nodige heldengezichten gekregen. De onverzettelijke koppen van John Wayne, Robert Mitchum en Richard Burton bijvoorbeeld, in de ultieme D-Day-film The Longest Day (1962). Of het nobele gelaat van Tom Hanks in Steven Spielbergs Saving Private Ryan (1998), waarin van de landing op Omaha Beach een verpletterende ervaring wordt gemaakt.

In D-Day: The Unheard Tapes (176 min.), een driedelige serie van Mark Radice, ligt de focus op gewone Britse, Amerikaanse en Duitse soldaten en Franse burgers die betrokken raakten bij de invasie. Die bewerkstelligde een ommekeer in de Tweede Wereldoorlog, maar resulteerde ook in meer dan 100.000 dodelijke slachtoffers. Na de oorlog werden enkele overlevenden geïnterviewd. De audio-opnamen daarvan, veelal nooit eerder gehoord, zijn nu uit de archieven gehaald en gelipsynct door acteurs.

Dat is knap gedaan – al blijft het soms lastig om de mensen voor de camera écht te verbinden met de stemmen op de geluidsbanden – en wordt aangevuld met zwart-wit archiefbeelden en -foto’s en Saving Private Ryan-achtige scènes van het voorhoedegevecht van de luchtlandingstroepen, de bestorming van het Franse strand en de bloedige gevechten bij de Atlantikwall. Diverse historici zorgen voor verdere duiding en plaatsen de verschillende ervaringsverhalen in hun context.

Zo wordt een cruciale actie van de Tweede Wereldoorlog, nu alweer tachtig jaar geleden, in deze historische miniserie adequaat naar het hier en nu getild en meteen teruggebracht tot menselijke proporties, via de getuigenissen van gewone mannen en vrouwen – de échte John Waynes en Tom Hanksen – die op D-Day met onmenselijke uitdagingen, ellende en verdriet werden geconfronteerd en deze bijzonder indringende ervaring maar een plek in hun verdere leven moesten zien te geven.

Helmut Boeijen entertainment, familie, film, kunst & cultuur

The Last Movie Stars

HBO Max

‘Hoe was het om hen te zijn?’ vroeg acteur, regisseur en schrijver Ethan Hawke zich af toen hij als zestienjarige jongen op school in New Jersey het befaamde acteurskoppel Paul Newman (1925-2008) en Joanne Woodward (1930-…) zag lopen. Zij hadden daar ook een kind in de klas zitten. Paul Newman was zo’n beetje alles wat de jonge Hawke wilde zijn: knap, gelukkig, succesvol en bovendien gezegend met een goed hart.

Terwijl de halve wereld vanwege het Coronavirus in lockdown zit, wordt de volwassen Ethan Hawke door Newmans dochter Claire gevraagd om zich in het befaamde koppel te verdiepen. Hij valt bijna van zijn stoel als hij hoort dat Paul Newman zijn vriend Stewart Stern ooit heeft gevraagd om hem, Joanne en enkele sleutelfiguren uit hun leven te interviewen voor memoires, die uiteindelijk nooit zijn verschenen. De tapes daarvan zijn weliswaar vernietigd, maar de gesprekken blijken volledig te zijn uitgeschreven. Hawke begint te videobellen met bekende vrienden: wisten zij eigenlijk wel dat Paul…? En hadden ze enig idee dat Joanne…? Wat herinneren zij zich überhaupt nog van hen?

Die zoom-gesprekken met collega’s als Martin Scorsese, Sam Rockwell, Zoe Kazan, Richard Linklater, Karen Allen, Mark Ruffalo, Paul Schrader, Steve Zahn, Ewan McGregor, David Letterman, Sally Field en Vincent D’Onofrio vormen een terugkerend element in deze zesdelige serie, die demonstreert hoe Hollywood sindsdien (niets) is veranderd. Hawke en z’n vrinden spreken daarnaast ook indringend over of/hoe ze zich herkennen in Newman en Woodward en over acteren in het algemeen. En daarna stelt hij hen de vraag die al een tijd in de lucht hangt: hebben zij misschien zin om die uitgeschreven gesprekken – en daarmee ook The Last Movie Stars (360 min.) zelf – tot leven te brengen? 

En zo wordt George Clooney de klassieke Hollywood-ster Paul Newman, Laura Linney zijn al even gelauwerde grote liefde Joanne Woodward en pak ‘m beet Brooks Ashmanskas een lekker schmierende schrijver/acteur Gore Vidal. Met verve kleuren zij het archiefmateriaal rond de twee iconen en de talloze fraaie en strategisch ingezette fragmenten uit hun filmografie in. Tegelijkertijd gaat Hawke in gesprek met een dochter uit Newmans eerste huwelijk en de kinderen die hij later tijdens zijn relatie met Woodward kreeg. Zij kijken gezond kritisch terug op het leven van hun ouders, die weliswaar langdurig succes hadden maar ook moesten dealen met hun eigen demonen en gezamenlijke issues.

Met deze dubbelbiografie van epische proporties, waarmee hij weer mensen van vlees en bloed maakt van ooit onaantastbaar gewaande iconen, vertelt Ethan Hawke in wezen tegelijkertijd zijn eigen verhaal als acteur, beroemdheid en (ex-)partner van een grote ster. Zo laat hij bijvoorbeeld ook zijn acterende dochter Maya en echtgenote Ryan aan het woord. Met zijn vrouw, die tevens als producer van deze miniserie fungeert, bespreekt hij bijvoorbeeld kritiek op een voorlopige montage van de productie. Daarmee onderstreept Hawke de meta-visie op zijn onderwerp en vak, die hij wil neerleggen in deze serie. Een scène die niet werkt krijgt en passant een duw in de goede richting.

Hoewel The Last Movie Stars in totaal maar liefst zes uur beslaat – en Hawke daarin zelf een aanzienlijke positie claimt en zich het leven van zijn protagonisten soms ook toe-eigent – blijft de serie moeiteloos overeind. Het is een monument geworden voor twee (buiten)gewone mensen, aan wie je je kunt blijven vergapen en die tegelijkertijd zeer aanraakbaar worden.

Helmut Boeijen tweede wereldoorlog

De Sobibor Tapes – De Vergeten Interviews Van Jules Schelvis

Het kamp zelf was volledig van de aardbodem verdwenen. Met de grond gelijkgemaakt. De herinneringen aan Sobibor bleken veertig jaar later echter nog springlevend. Jules Schelvis, een Nederlander die het nazi-vernietigingskamp overleefde, wilde de verhalen van die overlevenden vereeuwigen. Zodat er toch nog iets van deze plek des doods, waar zo’n 170.000 mensen werden vermoord, bewaard zou blijven.

Samen met schrijfster en slaviste Dunya Breur sprak Schelvis begin jaren tachtig twaalf mensen die de hel levend verlieten, voor wat een document in de traditie van Shoah moest worden. Dat zou er tot zijn grote verdriet alleen nooit komen. Vijf jaar na zijn dood vormen de opnamen van die getuigenissen alsnog de basis voor een documentaire: De Sobibor Tapes – De Vergeten Interviews Van Jules Schelvis (56 min.), gemaakt door filmmaker Piet de Blaauw en cameraman Jan Pieter Tuinstra.

Met historicus Johannes Houwink-ten Cate, Jetje Manheim van de Stichting Sobibor en oud-journalist Cees Labeur reconstrueren zij de pogingen van Schelvis en Breur om een film over het vernietigingskamp te maken en zoomen ze natuurlijk ook in op de fameuze opstand in Sobibor op 14 oktober 1943. Schelvis sprak in dat kader met de Russische leider Sasha Pechersky en enkele andere oproerlingen. Zij lijken de gebeurtenissen die hun hele verdere leven definieerden opnieuw te beleven voor de camera.

‘Tijdens de opstand zijn er zeer veel mensen omgekomen’, heft Pechersky bijvoorbeeld met betraande ogen en overslaande stem het glas met enkele lotgenoten, in één van de aangrijpendste scènes. ‘Onze vrienden zijn van ons weggerukt, doodgeschoten. Ik stel voor om de nagedachtenis van onze gevallen kameraden aan wie wij ons leven te danken hebben te eren met een minuut stilte.’ En daar staan ze, breekbare oude mannen die in desperate tijden hun rug rechtten en die duidelijk nog altijd een enorme last met zich meetorsen.

Behalve een eerbetoon aan al die verloren of geschonden levens is deze gedegen tv-docu natuurlijk ook een hommage aan Jules Schelvis zelf, een man die in Sobibor zijn jonge echtgenote Rachel verloor en tot op hoge leeftijd geplaagd zou worden door demonen uit het verleden. De oorlog zou hem nooit meer loslaten. En hij zou de oorlog nooit meer loslaten. Deze voltooiing van zijn levenswerk doet de man recht.

Helmut Boeijen journalistiek

Mike Wallace Is Here

Magnolia Pictures

‘Hou je ervan om te zeggen: ik héb je?’, wil collega Larry King weten. ‘Jij bent echt de meester van iemand te pakken nemen met die allerlaatste vraag’, constateert talkshow-host Stephen Colbert even later. ‘Je bent een echte klootzak’, stelt geïnterviewde Barbra Streisand zelfs, tijdens een tweegesprek met de gevreesde televisiejournalist. Mike Wallace Is Here (91 min.) is dan nog maar enkele minuten onderweg. ‘Dit is echt een Wallace-vraag’, vat Mikes voormalige collega Morley Safer het intro nog eens bondig samen. ‘Waarom gedraag je je soms als zo’n enorme lul?‘

Mike Wallace (1918-2012) behoorde ruim een halve eeuw tot de groten van de Amerikaanse televisiejournalistiek. Hij was één van de laatste representanten van de Mad Men-achtige periode. Van gedistingeerde mannen in pak en stropdas, die met vorsende blik en een eeuwig brandende sigaret het nieuws duidden en de blikvangers daarvan het vuur ongenadig aan de schenen legden. Hij vestigde zijn naam definitief als de bikkelharde interviewer (en onderzoeksjournalist, met verborgen camera) van het iconische CBS-programma 60 Minutes, dat hij vanaf 1968 37 jaar lang presenteerde.

Deze fascinerende film van Avi Belkin bestaat volledig uit archiefmateriaal. Met een collage van tweegesprekken wordt de carrière van de hoofdpersoon in kaart gebracht: interviews van Wallace met kopstukken uit de tweede helft van de twintigste eeuw, zoals Salvador Dali, Martin Luther King, ayatollah Khomeini, Oprah Winfrey en Vladimir Poetin. En gesprekken van gerenommeerde televisie-interviewers als Barbara Walters, Lesley Stahl en (zoon) Chris Wallace met de mediapersoonlijkheid zelf, die het vuur aan zijn eigen schenen meestal snel probeerde uit te trappen.

Het in de CBS-archieven opgediepte archiefmateriaal wordt door Belkin, met veel gebruik van split screen en close-ups, optimaal benut. Waarbij ook de beelden die vóór en ná de officiële interviews werden gemaakt, een belangrijke rol spelen. Zij tonen de journalist Wallace, gezegend met een aanzienlijk ego, aan het werk; hoe hij zijn collega’s of gesprekspartners aftast, op hun gemak stelt of venijnig afblaft. Daarbij had B-roll materiaal van hoe hij zijn hand op het achterwerk van medewerksters legde of op een onbewaakt ogenblik hun beha’s losmaakte overigens niet misstaan.

In de Mad Men-jaren werd er echter nog niet al te veel werk gemaakt van zulke #metoo-achtige beschuldigingen. ‘Ik heb dat gedaan’, zou Wallace in 1991 tijdens een interview met Rolling Stone hebben gezegd. En daarmee was de kous af. In deze ferme docu wordt de kwestie zelfs helemaal niet ter sprake gebracht. Zoals ook ’s mans vier huwelijken nauwelijks aan bod komen. Mike Wallace Is Here is desondanks een zéér geslaagde poging om de journalist en zijn ‘Umfeld’, zowel de toenmalige media als het maatschappelijke klimaat waarbinnen die zich moesten handhaven, te portretteren.