motief – De DocUpdate

Het is een verhaal dat tot de verbeelding blijft spreken: twee jonge rijke broers uit Beverly Hills vermoorden samen in koelen bloede hun ouders.

En dat is ook precies wat het is: een verhaal. Zeker in de nieuwe Netflix-serie van Ryan Murphy, Monsters: The Lyle And Erik Menendez Story, de opvolger van zijn bingehit Monster: The Jeffrey Dahmer Story. Maar dat geldt evenzeer voor de true crime-docu Menendez Brothers: Misjudged? (88 min.) uit 2022, nummer zoveel in een schier eindeloze stroom tv-docu’s over de beruchte broers, die niet geheel toevallig opnieuw wordt uitgebracht, met een nét iets andere titel: Menendez: Monsters Or Misjudged? Voor wie het ‘echte’ verhaal verkiest boven de ‘gespeelde’ versie.

Deze productie van true crime-crack Andrea de Brito begint in het hier en nu: bij tieners die, ruim dertig jaar na dato, moeiteloos allerlei feitjes over het schokkende misdrijf van 20 augustus 1989 kunnen oplepelen en ook overtuigd zijn van het motief van de broers Lyle en Erik om hun ouders dood te schieten: ze zouden jarenlang zijn mishandeld en misbruikt door José en Kitty. De Menendez-broers zijn namelijk al enige tijd ‘trending’ op TikTok, waar tieners zoals ook de Nederlandse Nora ervan overtuigd zijn geraakt dat hun veroordeling een justitiële dwaling moet zijn.

Het oorspronkelijke beeld van de twee was heel anders: de rijkeluiszoontjes uit Los Angeles zouden puur uit haat en hebzucht hebben gehandeld. Dat verhaal over seksueel misbruik was slechts een smoesje. ‘The abuse excuse’, noemde topadvocaat Alan Dershowitz ‘t, niet meer dan een ‘verlaat de gevangenis zonder te betalen’-kaartje. Ze werden in de media dan ook keihard aangepakt en eindeloos geridiculiseerd, zo laat De Brito feilloos zien. ‘Ik zou ervoor betalen om ze te zien sterven’, zegt een meisje bijvoorbeeld in een talkshow. Ze oogst er zelfs applaus mee.

En toen belandden beelden van het oorspronkelijke proces tegen de broers enkele decennia na de geruchtmakende moord op het Internet en werden zo, vaak zonder de bijbehorende context, toegankelijk voor een nieuwe generatie crime-consumenten. ‘Jonge mensen die opgroeiden met een meer open en begripvolle mentaliteit waren in staat op deze zaak terug te kijken’, vertelt de Amerikaanse universitair docent Sharon Ross, die mediatrends en jeugdcultuur bestudeert. ‘Zij vroegen zich af: hebben we het verkeerd aangepakt?’ Enter de Free Menendez Movement.

Duidelijk is dat wat er tijdens die rechtszaak is gezegd nu soms totaal anders wordt beoordeeld. Voor seksueel misbruik, in het bijzonder van jongens, is veel meer begrip gekomen – en daarmee ook voor Lyle Menendez, die vanuit de gevangenis zijn kijk geeft op de actuele stand van zaken, en zijn jongere broer Erik. Van gewetenloze daders, die alles in het werk stelden om weg te komen met hun daad, is het beeld voor menigeen gekanteld naar getroebleerde jongens, die gigantisch uit de bocht zijn gevlogen – en daarvoor inmiddels wel lang genoeg hebben vastgezeten.

Menendez Brothers: Misjudged? schetst al met een afgewogen beeld van de geruchtmakende moordzaak en is daardoor meer geworden dan het hap-slik-weg verhaal dat ook van deze tragische casus valt te maken – al krijgen de TikTok-kids echt te veel ruimte en wordt het geheel ook enigszins ontsierd door een platte crime-soundtrack. Neemt niet weg dat de afhandeling van de moordzaak inderdaad serieuze vragen oproept en dat dit ‘verhaal’ nog wel eens een staartje zou kunnen krijgen.

Handelde de jongen in een opwelling, was er sprake van een vooropgezet plan óf raakte hij – zoals hij zelf beweert – bevangen door de één of andere entiteit, ‘een groen wezen’? Op een willekeurige avond in 1986 in Jeruzalem doodde de veertienjarige zoon des huizes zijn ouders en twee zussen. Hij gebruikte daarvoor de M16, die zijn vader als reservist in het Israëlische leger tot zijn beschikking had gekregen. Een motief leek de tiener verder niet te hebben. ‘Ik deed het, maar ik was het niet’, zei hij volgens forensisch rechercheur Haim Siani, die een tijd wakker lag van de zaak.

De beleefde en intelligente jongen, wiens identiteit al die jaren zorgvuldig geheim is gehouden, wordt al sinds het begin bijgestaan door dezelfde advocaat. ‘U bent als een soort vader voor hem’, houden de filmmakers Tali Shemesh en Asaf Sudry, die eerder de bekroonde documentaire Death In The Terminal hebben gemaakt, hem voor. ‘Niet zijn vader’, antwoordt Yossi Arnon grinnikend, met een enigszins misplaatst gevoel voor humor. ‘Dan zou ik dood zijn, maar onze relatie is zoals je zou verwachten.’ De advocaat herpakt zich. ‘Wat kan ik doen?’ zegt hij verontschuldigend. ‘Het is de waarheid.’

In de vierdelige serie The Motive (171 min.) wordt de bizarre meervoudige moord tot leven gebracht met familievideo’s, nieuwsreportages en nooit eerder vertoonde beelden van een politiereconstructie met de jongen zelf en tegen het licht gehouden met direct betrokkenen. De centrale vraag daarbij is nu eens niet whodunnit?, maar whydunnit? Waarom? Wat heeft de jongen bewogen om zijn eigen familie uit te moorden? Eigenlijk tasten alle betrokkenen – zijn leerkracht, een klasgenoot, de rechercheurs, een begeleider in de jeugdgevangenis, de aanklager, z’n psychiater en een journaliste die de jongen interviewde – daarover in het duister.

Alleen Arnon zegt te weten wat de beweegredenen van de dader kunnen zijn geweest en waarom hij nooit last van wroeging lijkt te hebben gekregen. Hoezeer Shemesh en Sudry ook doorvragen, de sluwe advocaat wil het achterste van zijn tong echter niet laten zien. Zo ontwikkelt The Motive zich tot een interessant psychologisch steekspel. Waarbij het antwoord op die ene alles verterende vraag steeds meer in zicht komt: is de dader van dit familiedrama, die inmiddels allang weer op vrije voeten is, een psychopaat, volslagen geschift of toch een slachtoffer dat wraak heeft genomen?

Dit delen:

Dit delen: