Helmut Boeijen IDFA 2024, Israël-Palestijnen, kunst & cultuur, theater, vluchtelingen

The Jacket

Jamal (l) en Zreik (r) / Amstelfilm

‘Kijk naar de bergen’, zegt Mohamad ‘Zreik’ al Saghir tegen Jamal Hindawi, terwijl ze samen even genieten van het uitzicht.

‘Zo rustig’, beaamt zijn vriend, met wie hij net tijm heeft geplukt.

‘Het is een mooi land’, constateert Zreik over Libanon.

‘Je houdt ervan?’ vraagt Jamal.

‘Jazeker, ik ben hier geboren.’ De oude man denkt nog even na. ‘Maar ik hou nog meer van Palestina. ‘

‘Natuurlijk’, reageert zijn vriend.

‘Het klopt dat ik daar niet ben geboren’, zegt Zreik. ‘En ik heb er ook nooit gewoond. Maar ik hou ervan.’

Jamal laat dat even indalen. ‘Wat zou je gaan doen als je kon terugkeren naar Palestina?’

Zo filosoferen de twee mannen nog even verder over Palestina, een land dat van hen is en toch nooit is geweest. Intussen steken ze een sigaretje op in Libanon, het land dat nooit van hen zal zijn, ook al werden ze er allebei op de wereld gezet. Dat is nu eenmaal het lot van mensen die in ballingschap zijn geboren. In hun geval: het vluchtelingenkamp Shatila te Beiroet. Daar kwamen hun families terecht na de Nakba in 1948, toen Palestijnen moesten wijken voor de staat Israël.

De Belgische filmmaker Mathijs Poppe heeft het tweegesprek – of moeten we ’t toch een dialoog noemen? – halverwege The Jacket (71 min.) geplaatst. Jamal en zijn vriend en collega Zreik acteren daarnaast samen in een theaterstuk over een jack, waarop Jamals vrouw Mona lapjes in allerlei kleuren heeft genaaid. Dat jasje staat voor de Palestijnse identiteit, de verdeeldheid in hun land van oorsprong en het gewicht dat zij als ontheemden al hun hele leven dragen.

En ergens onderweg, terwijl de inflatie in Libanon de brandstofprijzen helemaal laat ontsporen, raakt Jamal dat jack zomaar ineens kwijt en moet hij ernaar op zoek. Op zoek naar wat hij is kwijtgeraakt, hoe symbolisch. Theater en het echte leven zijn dan al volledig verknoopt geraakt in deze hybride van docu en drama. Op zijn zoektocht heeft Jamal dus ook louter betekenisvolle ontmoetingen, bijvoorbeeld met Syriërs die ooit zijn gevlucht voor de oorlog in hun land.

En Jamals dochter Hanan, met wie hij regelmatig belt, staat ongetwijfeld voor de uitzichtloze positie van Palestijnen in Libanon. Zij is in het buitenland gaan studeren, want in ‘eigen’ land lijkt er voor haar, een jonge intelligente vrouw, weinig te halen. Zo belicht deze ‘documentaire die de tools van fictie gebruikt’ de Palestijnse kwestie vanuit het perspectief van gewone mensen en hoe die hun leven drijft. Als een jack waarvan ze geen afscheid kunnen, mogen of willen nemen.

Helmut Boeijen vluchtelingen

Enkeltje Vrijheid

BNNVARA

In de openingsscène van Enkeltje Vrijheid (44 min.) zit Ahmed, samen met enkele andere vluchtelingen, in een Nederlandse bus. Ze zijn onderweg naar Ter Apel, naar het beruchte aanmeldcentrum. De 25-jarige jongen uit Soedan heeft vast geen idee wat hem te wachten staat. In de voorgaande zeven maanden heeft hij maar liefst 7339 kilometer afgelegd.

Ahmed wilde naar Nederland, naar ‘een plek waar niet de wet van de jungle geldt’. Journalistiek studeren. Daarvoor heeft hij alles achter zich gelaten, op de vlucht voor de oorlog die huishoudt in zijn geboorteland. Zijn tocht leidde hem eerst langs Tsjaad, Libië, Niger, Algerije en Tunesië. Via een rubberboot en het eiland Lampedusa kwam de jongen vervolgens in Italië terecht.

Bij de start van deze korte documentaire van Diederick Groenewoud maakt Ahmed zich daar op voor de laatste etappe van zijn tocht naar Nederland. Die voert eerst, lopend, over een stevige Alpentop, die hem naar de Franse stad Briançon moet leiden. Vandaar kan Ahmed een gratis bus naar Grenoble pakken. En in die stad kan hij dan hopelijk, al dan niet zwartrijdend, een trein richting Parijs nemen.

Via Ahmed en zijn metgezellen toont Groenewoud een continent dat de meeste Europeanen helemaal niet kennen. Terwijl zij ontspannen, vakantie vieren of gewoon hun leven leven, ervaren vluchtelingen diezelfde wereld als een plek waar je voortdurend op je hoede moet zijn, de kleine kansen die je krijgt direct moet grijpen en altijd, soms zelfs tegen beter weten in, moet blijven hopen.

Het is thematiek die al eerder – en indringender – is behandeld in de meermaals bekroonde documentaire Shadow Game van Eefje Blankevoort en Els van Driel en diverse spin-offs daarvan over minderjarige vluchtelingen, zoals Jano & Shiro, A Brother’s Journey en The Mind Game. Deze film voegt daar in wezen weinig aan toe – al kunnen dit soort verhalen ook nooit genoeg worden verteld.

Onderweg belicht Ahmed, via een monologue interieur in z’n eigen taal, zijn levensgeschiedenis en speculeert hij in Enkeltje Vrijheid ook voorzichtig over z’n toekomst. Zo geeft hij in deze kleine, rechttoe-rechtaan vertelling een gezicht aan al die vluchtelingen – allemaal anders en in wezen toch hetzelfde – die zich in Ter Apel melden, in de hoop dat ze asiel kunnen krijgen in Nederland.