Helmut Boeijen klassieke muziek, kunst & cultuur, muziek

De Koninklijke Republiek

Amstelfilm

Slechts 26 musici hebben er in de 135 jaar dat Het Koninklijke Concertgebouworkest nu bestaat deel uitgemaakt van de pauken- en slagwerkgroep. En nu gaat één van de vijf leden van dit eliteteam, eerste paukenist Nick Woud, na een dienstverband van twintig jaar met pensioen. Kan het hechte collectief, dat volgens de vermaarde dirigent Bernard Haitink ‘een eigen republiek binnen het orkest’ vormt, een waardige vervanger vinden?

Terwijl het afscheid van hun ervaren collega steeds dichterbij komt portretteert regisseur Carmen Cobos de individuele leden, camaraderie en liefde voor muziek van De Koninklijke Republiek (85 min.). Uit dit broederschap – dat in de toekomst wellicht, wie weet, een zusje zal gaan toelaten – weerklinkt een uitgesproken ‘niemand is groter dan de club’-gevoel, dat raakt, vertedert en tot de verbeelding spreekt.

Ook, of júist, voor wie nooit uitgebreid heeft gedelibreerd over de dienende positie van de pauken- en slagwerksectie binnen een symfonieorkest, bij wie niet direct een lampje gaat branden als de naam Mariss Jansons (befaamde Letse dirigent, ruim tien jaar chef-dirigent bij het Concertgebouworkest) weer eens valt en die zelfs niet à la minute melodieën begint te neuriën bij afkortingen zoals Tsjaikovski Four of Mahler Five.

Met zowel oog voor de mens en groep als oor voor de muziek en de specifieke rol daarbinnen van de pauken en het slagwerk dringt Cobos door tot dit kleine en boeiende universum en zet enkele musici die doorgaans op de achtergrond blijven eens vol in het licht. Zoals bijvoorbeeld de jonge paukenist Tomo uit Japan, die niet eens zo lang geleden nog een selfie maakte met wijlen Bernard Haitink en inmiddels is doorgedrongen tot diens republiek.

‘Als wij iemand nieuw in de groep krijgen, dan weet je dat hij goed pauken kan spelen’, zegt slagwerker Herman Rieken. Daarnaast is er echter de persoonlijke connectie. Die speelt tijdens de audities voor een nieuw lid alleen geen enkele rol. Het moet volgens zijn collega Mark Braafhart iemand worden ‘met een bepaald gevoel, een bepaalde empathie en een bepaalde intelligentie voor wat we hier doen, wat we hier hebben en wat we hier delen.’

Want samen gaan ze weliswaar de taal van de muziek spreken, maar gaan ze vooral ook een werkruimte, instrumentarium en leven delen. En dat zal uiteindelijk bepalen of de republiek van het slagwerk, ook met een nieuwe collega in de gelederen, in zijn huidige hoedanigheid kan blijven voortbestaan.

Helmut Boeijen klassieke muziek, kunst & cultuur, muziek

Weggewist – De Muzikale Nalatenschap Van Hans Henkemans

Melchior Huurdeman, later presentator en eindredacteur van het televisieprogramma Vrije Geluiden, had in 1990 nog nooit van Hans Henkemans gehoord. Toen hij op enkele cd’tjes hoorde hoe die Debussy en Mozart speelde, raakte de jonge pianist en journalist echter helemaal in vervoering. Er ontstond zelfs een soort vriendschap met de veel oudere concertpianist en componist. Ze praatten ook talloze cassettebandjes vol. Die hebben nu hun weg gevonden naar het liefdevolle portret Weggewist – De Muzikale Nalatenschap Van Hans Henkemans (78 min.)

‘De man zou liever zelfmoord plegen dan een noot vermoorden’, zegt schrijver en dichter Bertus Aafjes, in een archieffragment uit 1966, in deze film van Harro Henkemans over zijn mysterieuze achter-oudoom. Dirigent Bernard Haitink had destijds ook niets dan lof voor de man die decennialang furore maakte als pianist van het Concertgebouworkest. ‘Henkemans is één van de mensen die ik bijzonder graag uitvoer. Omdat Henkemans iemand is die werkelijke menselijke emoties in een muzikale taal kan omzetten, zonder dat het nou vreselijk intellectueel wordt.’

Slechts enkele jaren later werd Hans Henkemans (1913-1995) nochtans rücksichtslos aan de kant geschoven – of zelfs in de ban gedaan – door wat hijzelf ‘de hedendaagse avant-gardistische kunst’ noemde. Nadat hij zich publiekelijk had uitgesproken tegen de experimentele muziekbeweging – dat was in zijn ogen geen muziek, maar ‘soniek’ – kon hij zijn biezen pakken bij het Concertgebouworkest. Henkemans pakte zijn oude beroep als psychiater weer op, maar bleef gefrustreerd over het feit dat zijn generatie musici ‘eigenlijk weggewist is van de orkestconcerten.’

Behalve met Melchior Huurdeman onderhield hij in zijn latere leven ook warme banden met de dirigenten Ed Spanjaard en Jac van Steen, die nu als postiljon d’amour fungeren voor de muzikant die in hun ogen nooit uit de tijd zou kunnen raken – al krijgt zijn oeuvre in deze gestileerde documentaire ook voldoende ruimte om voor zichzelf te spreken. Iemand die zo goed kan spelen zou nu echt wereldberoemd zijn geweest, zo is de consensus. ‘Ik heb niet gekozen voor de muziek’, zegt Hans Henkemans daar zelf over, in een door acteur Edo Douma ingesproken tekst. ‘De muziek koos mij.’

Helmut Boeijen klassieke muziek, kunst & cultuur, muziek

Bernard Haitink: The Enigmatic Maestro

Crux Productions

Op 6 september 2019 kwam er een einde aan Bernard Haitinks carrière van maar liefst 65 jaar. In die tijd werd de Nederlandse dirigent wereldwijd een begrip. De Britse documentairemaker John Bridcut benadert de inmiddels 91-jarige grootheid in Bernard Haitink: The Enigmatic Maestro (90 min.) dan ook met alle egards en laat klinkende namen uit zijn métier, zoals operazanger Thomas Allen, mezzosopraan Sarah Connolly en klassiek pianist Emanuel Ax, uitgebreid de loftrompet over hem schallen. Deze klassiek gemaakte film, met een erg aanwezige voice-over van de maker, bevat natuurlijk ook fraaie beelden van de maestro aan het werk, als dirigent en als coach van nieuw talent. Een man die duidelijk helemaal in zijn element is.

Als hij met heel zijn hebben en houwen een orkest dirigeert, oogt Haitink imposant en ook wat streng. Eenmaal thuis, gezeten op een stoel naast zijn vrouw Patricia, lijkt de dirigent eerder verlegen. Dat is hij volgens eigen zeggen ook. Nog steeds. En tamelijk zwaarmoedig. In dit persoonlijke portret, waarin ook zijn kinderen Willem en Ingrid aan het woord komen, wordt dat verbonden aan zijn ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. En de Bevrijding, niet te vergeten. Die vond hij verschrikkelijk. Ineens had letterlijk iedereen bij het verzet gezeten. En de manier waarop er bijvoorbeeld wraak werd genomen op moffenmeiden stuitte hem ook ernstig tegen de borst.

Als kleine jongen werd Bernard Haitink tijdens een radioconcert volledig gegrepen door de achtste symfonie van de componist Anton Bruckner. ‘Het was niet normaal’, zegt hij zelf in deze film, die hem terechte eer betoont. ‘En ik ben bang dat ik ook geen normaal jongetje was. Want toen ik het op school vertelde, werd ik uitgelachen en voor de gek gehouden.’ Toen, in 1938 alweer, zou echter een levenslange liefde ontstaan, die hem na een korte periode op tweede viool vol in de schijnwerpers zou zetten als de leider van allerlei gerenommeerde orkesten. Hij ontdekte het geheim van dirigeren en musiceren in het algemeen. ‘Dat je het omhelst, zonder het te verstikken. En ja, dat heb ik mijn hele leven proberen te bereiken.’