Helmut Boeijen vluchtelingen

Enkeltje Vrijheid

BNNVARA

In de openingsscène van Enkeltje Vrijheid (44 min.) zit Ahmed, samen met enkele andere vluchtelingen, in een Nederlandse bus. Ze zijn onderweg naar Ter Apel, naar het beruchte aanmeldcentrum. De 25-jarige jongen uit Soedan heeft vast geen idee wat hem te wachten staat. In de voorgaande zeven maanden heeft hij maar liefst 7339 kilometer afgelegd.

Ahmed wilde naar Nederland, naar ‘een plek waar niet de wet van de jungle geldt’. Journalistiek studeren. Daarvoor heeft hij alles achter zich gelaten, op de vlucht voor de oorlog die huishoudt in zijn geboorteland. Zijn tocht leidde hem eerst langs Tsjaad, Libië, Niger, Algerije en Tunesië. Via een rubberboot en het eiland Lampedusa kwam de jongen vervolgens in Italië terecht.

Bij de start van deze korte documentaire van Diederick Groenewoud maakt Ahmed zich daar op voor de laatste etappe van zijn tocht naar Nederland. Die voert eerst, lopend, over een stevige Alpentop, die hem naar de Franse stad Briançon moet leiden. Vandaar kan Ahmed een gratis bus naar Grenoble pakken. En in die stad kan hij dan hopelijk, al dan niet zwartrijdend, een trein richting Parijs nemen.

Via Ahmed en zijn metgezellen toont Groenewoud een continent dat de meeste Europeanen helemaal niet kennen. Terwijl zij ontspannen, vakantie vieren of gewoon hun leven leven, ervaren vluchtelingen diezelfde wereld als een plek waar je voortdurend op je hoede moet zijn, de kleine kansen die je krijgt direct moet grijpen en altijd, soms zelfs tegen beter weten in, moet blijven hopen.

Het is thematiek die al eerder – en indringender – is behandeld in de meermaals bekroonde documentaire Shadow Game van Eefje Blankevoort en Els van Driel en diverse spin-offs daarvan over minderjarige vluchtelingen, zoals Jano & Shiro, A Brother’s Journey en The Mind Game. Deze film voegt daar in wezen weinig aan toe – al kunnen dit soort verhalen ook nooit genoeg worden verteld.

Onderweg belicht Ahmed, via een monologue interieur in z’n eigen taal, zijn levensgeschiedenis en speculeert hij in Enkeltje Vrijheid ook voorzichtig over z’n toekomst. Zo geeft hij in deze kleine, rechttoe-rechtaan vertelling een gezicht aan al die vluchtelingen – allemaal anders en in wezen toch hetzelfde – die zich in Ter Apel melden, in de hoop dat ze asiel kunnen krijgen in Nederland.

Helmut Boeijen religie

Het Wonder Van Oirsbeek

EO

Terwijl ze begin 2022 de ontwikkelingen in Oekraïne op de voet volgen via hun tv-scherm, haalt het oudere Limburgse stel Leon en Suzannah Meessen steun uit hun enorme collectie heiligenbeelden en religieuze prenten. Die huilen volgens hen om de ellende in de wereld. Bloedtranen van Maria, welteverstaan.

‘Dit kleine prentje van Onze Lieve Vrouw van Fatima heeft afgelopen zondag de dertiende gebloed’, vertelt Leon, die met zijn zalvende stem, geestdrift en lange witte baard zo uit een mythisch rijk afkomstig zou kunnen zijn. ‘En rond die tijd was er in de politiek veel spanning tussen Rusland en Oekraïne, een voormalig Oostblokland. Misschien dat dat op de achtergrond meespeelt in dit bloeden.’

Leon en Suzannah zijn ervan overtuigd dat er zich bij hen iets bijzonders voltrekt. De hele wereld zou ‘t moeten aanschouwen: Het Wonder Van Oirsbeek (30 min.). Daarvan hebben ze in de afgelopen dertig jaar al talloze voorbeelden gezien. Na de terroristische aanslag in de Bataclan in Parijs of bij een scheepsramp met vluchtelingen bij het Italiaanse eiland Lampedusa werd er bijvoorbeeld ook uitbundig geweend bij het christelijke stel.

Het is een kwestie van tijd, denken ze zelf, voordat hun knusse huurhuisje een bedevaartsoord wordt. Het zal nog niet direct stormlopen, stelt Leon. Uiteindelijk zullen er naar zijn stellige overtuiging echter miljoenen bezoekers komen. ‘Op jaarbasis.’ Om zijn bewering kracht bij te zetten laat hij de filmmakers zien hoe Onze Lieve Vrouwe van Guadeloupe bloedt – al is ze nét begonnen voordat de camera draait.

Jaap van Heusden en Kees-Jan Mulder laten het echtpaar, dat een veelbewogen leven heeft gehad, in z’n waarde, maar tonen tevens dat de twee zich wel degelijk bewust zijn van het beeld dat ze willen uitdragen. ‘Net doen of de camera er niet bij is!’ fluistert Leon bijvoorbeeld als ze buiten de was, niet al te witte onderbroeken, gaan ophangen. ‘Nee, nee, die is er niet’, reageert zij samenzweerderig. ‘De mannen zijn er niet.’

De betrokkenheid van het echtpaar Meessen bij de wereld, tevens vervat in tamelijk overbodige beelden van de rampen die hun harten en allerlei religieuze artefacten deden bloeden, draagt bij aan de sympathie die het tweetal oproept – al is het wel de vraag of de documentairemakers niet wat meer in die bloedtranen hadden moeten prikken. Want wat nu als die onverhoopt tóch geen Goddelijk wonder blijken te zijn…

Helmut Boeijen vluchtelingen

It Will Be Chaos

HBO

Twee doodskisten worden uit de laadbak van een truck getakeld. Voorzichtig worden ze op de grond gezet. Enkele vrouwen storten zich hevig geëmotioneerd op de kisten. Het hartverscheurende tafereel speelt zich af op het Italiaanse eiland Lampedusa. De Middellandse zee heeft zojuist 367 weerloze mensen verzwolgen, nadat er brand is uitgebroken op hun boot die vervolgens is gekapseisd.

Zijn het illegalen of vluchtelingen? Voor Giusi Nicolini, de burgemeester van Lampedusa, is dat in 2013 geen vraag. Zij staat voor humane opvang van de nieuwkomers. Het Italiaanse openbaar ministerie besluit tegelijkertijd doodleuk om de overlevenden van de ramp te vervolgen als illegale asielzoekers. Één van hen, de Eritreeër Aregai, moet daarnaast ook nog getuigen tegen de kapitein van de boot. Niet veel later verdwijnt hij in de illegaliteit.

Aregai is één van de hoofdpersonen van It Will Be Chaos (93 min.), een ambitieuze documentaire waarvoor Lorena Luciano en Filippo Piscopo vijf jaar lang (2013-2018) in alle uithoeken van Europa filmden. De vlieg op de muur-documentaire probeert niets minder dan de totale Europese migrantencrisis te vatten. Van Italiaanse vissers die op zee vluchtelingen redden en lijken bergen tot landgenoten die vinden dat diezelfde mensen direct moeten worden gedeporteerd.

De Syrische familie Orfahli besluit nochtans de oversteek naar Europa te maken. In de Turkse stad Izmir wacht vader Wael al dagenlang op bericht van de smokkelaar die voor hen de overtocht zal regelen. Terug naar huis kunnen ze niet meer. Nadat de Orfahli’s zijn vertrokken, is hun huis volledig verwoest. Nu wacht een tocht per rubberboot naar het Griekse eiland Lesbos. Luciano en Piscopo volgen hen van dichtbij, op de lange weg naar het Europese vasteland.

Ze verbinden de persoonlijke verhalen van Aregai en de familie Orfahli met korte sfeerimpressies vanuit de veelheid aan plekken waar de vluchtelingenproblematiek aan de orde komt: het Griekse vluchtelingenkamp Idomeni, een partijbijeenkomst van Silvio Berlusconi en het Italiaanse dorp Riace, waar de idealistische burgemeester Domenico Lucano (onlangs ook te zien in Tegenlicht) voor opvang van tweehonderd vluchtelingen heeft gezorgd. It Will Be Chaos offreert zo een veelomvattende kijk op de Europese migrantencrisis. Het is verder geen héél bijzondere film.